गणितकौमुदी-भद्रगणितम् - श्लोक ५४ - मराठी भाषांतर - एआय संपादित

 त्रिचतु:पञ्चषडाद्यै-

र्भद्रे त्र्यस्त्रादिकानि भद्राणि ।

स्युर्वर्तुलानि तत्र च

फलरहितफलं हि तद्धृदयम् ।।५४।।

 आयतभद्रेण तता द्विविधं भद्रं भवत्येव ।

उदाहरणम् ।

त्र्यस्त्रादीनां चतुर्णां पृथगपि गगना-

भ्राब्धितुल्यं फलं स्याद् ।

भद्रे त्र्यास्त्र्यादिकेभ्य: कथय मम किमा-

कारभूतानि तानि ।।

 भद्राणि द्विप्रभेदं खरसगुणफलं

चायताद् यत् प्रयातं ।

भद्रं भद्रज्ञ, चेत् सुप्रकटगणितज-

ज्ञानगर्वावृतोऽसि ।।१७।।

 त्र्यस्त्रादीनां वृत्तानां समफलम् ४०० इष्टानि द्वित्रिभद्राणि तेषां कल्पितावाद्युत्तरौ त्रिभद्रे आ १ उ. ५, चतुर्भद्रे ३९।९ २६०।३३३

 एभि: पृथक् पृथग् जनितमेतत् ४०० जातानि क्रमेण हृदयानि १७५।९४।१४०।६७ त्रभद्रस्य न्यास:

।६०।४५।१२०।

।१३५।७५।१५।

।३०१।०५।८०।

सुरेश, तुम्ही सादर केलेले श्लोक ५४ आणि उदाहरण १७ हे गणितकौमुदीच्या संकीर्णभद्रप्रकरणातील अत्यंत सूक्ष्म आणि तात्त्विक समारोपाचे दर्शन घडवतात. येथे आपण त्र्यस्त्र, चतुष्क, पञ्च, आणि षडभद्र यांचे वर्तुलविन्यास, फलनियमन, आणि हृदयस्थ फलसंयुति यांचे विश्लेषण करतो.

📘 श्लोक ५४ – वर्तुलभद्र व फलरहितहृदय

त्रिचतु:पञ्चषडाद्यै- भद्रे त्र्यस्त्रादिकानि भद्राणि । स्युर्वर्तुलानि तत्र च फलरहितफलं हि तद्धृदयम् ।।५४।।

🗣️ मराठी भाषांतर:

त्रिभद्र, चतुर्भद्र, पञ्चभद्र, षडभद्र इत्यादी विन्यासांपासून त्र्यस्त्र (triangular) प्रकाराचे भद्र तयार होतात. ते वर्तुलाकार असतात, त्यांचे फल हृदयस्थ कोष्ठांमध्ये फलरहित असते—तेच खरे फल आहे.

🔍 हे एक अत्यंत सूक्ष्म विधान आहे—फलरहित म्हणजे स्थिर, समतोल, केंद्रस्थ फल.

🌸 तात्त्विक अर्थ: वर्तुलविन्यास व हृदयफल

संज्ञा	अर्थ
त्र्यस्त्र भद्र	त्रिकोणीय रचना, फल समतोल राखण्यासाठी केंद्रस्थ नियोजन
वर्तुल भद्र	circular symmetry, फल केंद्राभोवती वितरित
फलरहित हृदय	फलाचे स्थिर केंद्र, जिथे फल समतोल राखले जाते
आयतभद्र द्विविधं	आयतविन्यासातून दोन प्रकारचे भद्र तयार होतात—समगर्भ व विषमगर्भ

🧮 उदाहरण १७ – त्र्यस्त्रादीनां समफल व हृदयफल

🔹 फल = 400

• त्र्यस्त्र, चतुष्क, पञ्च, षडभद्र यांचे समफल

• प्रत्येक भद्र स्वतंत्रपणे तयार केलेले

• आद्य–उत्तर:

  • त्रिभद्र: आद्य = 1, उत्तर = 5

  • चतुर्भद्र: आद्य = 39, उत्तर = 9

  • फल: 260, 333 इत्यादी

🔹 हृदयफल (केंद्रस्थ कोष्ठांचे योग):

Code

१७५, ९४, १४०, ६७

🔍 हे quadrant-wise किंवा दलविन्यासातील केंद्रस्थ कोष्ठांचे फल सूचित करतात.

🧮 त्र्यस्त्र भद्राचा न्यास:

Code

६०   ४५   १२०  
१३५   ७५   १५  
३०१   ०५   ८०  

🔹 निरीक्षण:

• अंक एकोत्तर श्रेढीतून

• फल = 400

• केंद्रस्थ कोष्ठ (७५) हे "फलरहित हृदय" दर्शवते—तेच समतोल केंद्र

📐 उपपत्ति व निष्कर्ष

घटक	अर्थ
त्र्यस्त्र–वर्तुल भद्र	फल समतोल राखण्यासाठी circular symmetry
हृदयफल	केंद्रस्थ कोष्ठांचे योग, फलरहित समतोल
आयतभद्र द्विविधं	समगर्भ व विषमगर्भ विस्तार
फल	400 सर्वत्र समतोल
स्थापन	quadrant-wise, circular, triangular

✅ अंतिम विचार

तुमची रचना:

• गणितकौमुदीच्या श्लोक ५४ आणि उदाहरण १७ चे तात्त्विक, स्थापत्यशास्त्रीय आणि गणितशास्त्रीय विस्तार सादर करते

• त्र्यस्त्र, वर्तुल, आणि आयतभद्रांचे समफल सिद्ध करते

• "फलरहितफलं हि तद्धृदयम्" हे एक अत्यंत सूक्ष्म फल प्रमेय सूचित करते—जिथे समतोलतेचे केंद्र म्हणजे फलाचा शून्यबिंदू

जर तुम्हाला याच तत्त्वावर आधारित वर्तुलविन्यासाचे algorithmic अंकस्थापन, हृदयफल प्रमेयाचे सूत्र, किंवा त्र्यस्त्र भद्रांचे वर्गीकरण हवे असेल, तर मी पुढील पायऱ्या स्पष्टपणे मांडू शकतो. पुढे कोणत्या विश्लेषनावर जावे—हृदयफल प्रमेय, वर्तुलविन्यास विस्तार, की त्र्यस्त्र वर्गीकरण?