In India, use of one time effective communication service with written post cards has become obsolete. Almost everybody uses mobile and thinks it as the only effective and instant communication system.But one forgets to note the cost of such communication.It seems, we no longer like to communicate by email.
Remember, the email is most simple, non obstructive medium which records the messages permanently and creates history.
Skype,Yahoo messenger, Google talk are some of the popular chatting platforms with audio visual facilities. Facebook and Orkut are social networking sites. Twitter is mini blogging site with networking as the main feature. Yahoo and google groups are community service platforms.
Social networking has created many fancy and feature rich services which aggressively increase their membership, give more entertainment, prompt useless chatting, induce addiction and deceptively steal the contacts and salable information from users or thrust product advertisements.
If you are time conscious, want to remain safe and remain undisturbed and avoid diversion, the best way to communicate is still simple email. Efforts are on to intrude in this service also. But as compared to other avenues, this is still far away from madding crowd.
Why then not abandon this old method and use it at least once a week?
Showing posts with label Green Building. Show all posts
Showing posts with label Green Building. Show all posts
Sunday, October 3, 2010
Sunday, September 26, 2010
In defense of Marathi medium schools
(I have written this blog in English ( in continuation of my blog on this subject in Marathi), only to address the people and authorities, who do no bother to read Marathi protests to save Marathi, not for their schools, but for the children who will be denied their right to learn in their mother- tongue.)
Maharashtra Govt. has issued a gazette notification(or department circular?) on 19th June this year, declaring all Marathi medium schools who have not been granted permission earlier as illegal and asked the school authorities to close them. The move was taken to restrict grant-able schools and thereby the expenditure on salaries of teachers.
It is learnt that no Marathi school was given permission for last six years and a large number of schools are running on non-grant basis and waiting to get recognized. Though government has right to restrict the grant-able schools, the present move of ordering to close schools will do irreparable damage to education of children who are studying in these schools. The parents will have to transfer them to costly non grant-able English medium schools, creating sudden obstacle of language in learning various subjects which they were able to understand linking them with everyday experience in life.
As a consequence to government action, there is a sudden spurt in establishment of non grant-able English medium schools equipped with modern amenities and preaching sophisticated western culture. In cosmopolitan cities having highly educated and rich parents, this may suit well. But the establishment of such schools in rural and semi-urban localities where standard of living is low, where all activities are run essentially in Marathi medium, where parents cannot speak or write English, the enforcement of English medium will prove not only to be counter productive but disastrous.
No body questions importance of English in today's global scenario and its necessity in communication and knowledge exchange using internet. However, English simply cannot replace mother tongue language as regards learning efficiency in the initial stages of knowledge assimilation. Use of Marathi medium in Maharashtra,is natural and tunes up seamlessly with thought process and no translation step is necessary to understand any new concept or bit of information. Most of the parents cannot guide their children in the homework and the responsibility of education remains solely in the hands of schools. Unfortunately, the teachers in English medium schools also are generally ill equipped to teach subjects in English medium and rely heavily on books rather than their own expertise.
With propaganda of English medium as a necessity for getting good white collar job prospects, people get tempted to put their children in English medium schools by paying heavy fees. Children are trained to speak English and rehearse English rhymes and stories. Parents feel happy when their child speaks English, calls Mom and Daddy instead of `Aai' and `Baba' and take pride in telling about this to neighbors and friends.Mr. P. G. Sahasrabuddhe in his 'My Marathichi Hak' book has elaborated extensively the superiority of Marathi culture and books. Many Marathi authors have also expressed similar opinion. (Refer Marathi Bhasha section of www.mymarathi.com , a website run by Dnyandeep)
However, they soon realize that what their children are speaking is nothing but articulation of British and US style prose and poems. They fail to interpret it in their observation, experience and communication in daily life which is full with meaning in Marathi. They dislike reading Marathi newspapers, Marathi books and slowly get delineated from local Marathi culture. The great treasure of knowledge in Marathi literature right from Dnyaneshwar, Tukaram to recent writings by great Marathi thinkers and social activists remains inaccessible to them.They move away from family relationship and this is a greatest blow to them.
They get frustrated after seeing their child’s poor progress in learning various other verbose subjects like history, geography and biology. They find it difficult to understand basic concepts in science and mathematics, where they do not get real life examples. I have seen many such cases of poor, uneducated parents, who have failed in proper education to their children by following footsteps of rich families.
I have seen such ignorance of children living in states outside Maharashtra and in other countries towards Marathi literature and culture, and the frantic efforts being done by their parents to preserve and propagate Marathi culture. They will lose the battle if they do not convert Marathi literature to language their children understand and are comfortable with. Unfortunately, no such serious efforts are seen to be done by them or by Maharashtra state to keep them Marathi.It is the responsibility of educated Marathi people to build Marathi-English bridge for easy flow of knowledge by two way translations.
At least the children, who are fortunate to live in Maharashtra, should not face similar situation for no reason except the ruling of government and temptation of fancy English schools. It does not mean that one should not learn English or should hate English. Everybody should learn English as a language and not as medium of learning all subjects, the best choice being one's mother tongue, atleast in early stages of education.
On one hand, government is enforcing use of Marathi everywhere, asking all correspondence to be in Marathi, Names of shops to be in Marathi. At the same time, only to prevent any demand for grant, it is trying to close down all Marathi medium schools. This is totally absurd and may result in unprecedented bad consequences.
Maharashtra Govt. has issued a gazette notification(or department circular?) on 19th June this year, declaring all Marathi medium schools who have not been granted permission earlier as illegal and asked the school authorities to close them. The move was taken to restrict grant-able schools and thereby the expenditure on salaries of teachers.
It is learnt that no Marathi school was given permission for last six years and a large number of schools are running on non-grant basis and waiting to get recognized. Though government has right to restrict the grant-able schools, the present move of ordering to close schools will do irreparable damage to education of children who are studying in these schools. The parents will have to transfer them to costly non grant-able English medium schools, creating sudden obstacle of language in learning various subjects which they were able to understand linking them with everyday experience in life.
As a consequence to government action, there is a sudden spurt in establishment of non grant-able English medium schools equipped with modern amenities and preaching sophisticated western culture. In cosmopolitan cities having highly educated and rich parents, this may suit well. But the establishment of such schools in rural and semi-urban localities where standard of living is low, where all activities are run essentially in Marathi medium, where parents cannot speak or write English, the enforcement of English medium will prove not only to be counter productive but disastrous.
No body questions importance of English in today's global scenario and its necessity in communication and knowledge exchange using internet. However, English simply cannot replace mother tongue language as regards learning efficiency in the initial stages of knowledge assimilation. Use of Marathi medium in Maharashtra,is natural and tunes up seamlessly with thought process and no translation step is necessary to understand any new concept or bit of information. Most of the parents cannot guide their children in the homework and the responsibility of education remains solely in the hands of schools. Unfortunately, the teachers in English medium schools also are generally ill equipped to teach subjects in English medium and rely heavily on books rather than their own expertise.
With propaganda of English medium as a necessity for getting good white collar job prospects, people get tempted to put their children in English medium schools by paying heavy fees. Children are trained to speak English and rehearse English rhymes and stories. Parents feel happy when their child speaks English, calls Mom and Daddy instead of `Aai' and `Baba' and take pride in telling about this to neighbors and friends.Mr. P. G. Sahasrabuddhe in his 'My Marathichi Hak' book has elaborated extensively the superiority of Marathi culture and books. Many Marathi authors have also expressed similar opinion. (Refer Marathi Bhasha section of www.mymarathi.com , a website run by Dnyandeep)
However, they soon realize that what their children are speaking is nothing but articulation of British and US style prose and poems. They fail to interpret it in their observation, experience and communication in daily life which is full with meaning in Marathi. They dislike reading Marathi newspapers, Marathi books and slowly get delineated from local Marathi culture. The great treasure of knowledge in Marathi literature right from Dnyaneshwar, Tukaram to recent writings by great Marathi thinkers and social activists remains inaccessible to them.They move away from family relationship and this is a greatest blow to them.
They get frustrated after seeing their child’s poor progress in learning various other verbose subjects like history, geography and biology. They find it difficult to understand basic concepts in science and mathematics, where they do not get real life examples. I have seen many such cases of poor, uneducated parents, who have failed in proper education to their children by following footsteps of rich families.
I have seen such ignorance of children living in states outside Maharashtra and in other countries towards Marathi literature and culture, and the frantic efforts being done by their parents to preserve and propagate Marathi culture. They will lose the battle if they do not convert Marathi literature to language their children understand and are comfortable with. Unfortunately, no such serious efforts are seen to be done by them or by Maharashtra state to keep them Marathi.It is the responsibility of educated Marathi people to build Marathi-English bridge for easy flow of knowledge by two way translations.
At least the children, who are fortunate to live in Maharashtra, should not face similar situation for no reason except the ruling of government and temptation of fancy English schools. It does not mean that one should not learn English or should hate English. Everybody should learn English as a language and not as medium of learning all subjects, the best choice being one's mother tongue, atleast in early stages of education.
On one hand, government is enforcing use of Marathi everywhere, asking all correspondence to be in Marathi, Names of shops to be in Marathi. At the same time, only to prevent any demand for grant, it is trying to close down all Marathi medium schools. This is totally absurd and may result in unprecedented bad consequences.
Saturday, September 18, 2010
तंत्रविज्ञान व निसर्ग संग्रहालये
लहानपणापासूनच मुलांच्या मनात सभोवतालच्या परिस्थितीबद्दल व घडणार्या घटनांबद्दल जिज्ञासा असते. मूल का व कसे या प्रश्नांचा शोध घेत मोठे होते. या प्रश्नांना योग्य उत्तर देण्याची जबाबदारी पालक व शिक्षकांवर येऊन पडते. रोजच्या घाईगडबडीमुळे या सर्व प्रश्नांना उत्तरे मिळत नाहीत. बर्याच वेळा अशा प्रश्नांची उत्तरे पालकांना व शिक्षकांनाही माहीत नसतात. योग्य व यथार्थ माहिती मिळाली नाही तर अंधश्रद्धा वाढीस लागते.याउलट योग्य मार्गदर्शन मिळाले तर जिज्ञासू मूल संशोधक बनू शकते.
विज्ञानाच्या बाबतीत तर या जिज्ञासापूर्तीला अनन्यसाधारण महत्व आहे. विज्ञान प्रदर्शन हे निसर्ग व तंत्रज्ञानातील प्रगतीची प्रत्यक्ष माहिती मिळविण्याचे हे एक प्रभावी साधन आहे. त्याबरोबरच मुलांना स्वतःच्या हाताने विज्ञान प्रतिकृती बनविणे व त्याचे प्रदर्शन करणे मनापासून आवडते. शाळाकॉलेजात दरवर्षी अशी विज्ञान प्रदर्शने भरत असतात. भारतात अनेक मोठ्या शहरांत अशी कायमस्वरुपी मोठी विज्ञान प्रदर्शने व प्रत्यक्ष प्रयोग करता येऊ शकणारी छंद गृहे कार्यरत आहेत. मुंबईचे नेहरू प्लॅनिटोरियम व पुण्याचे होमी भाभा विज्ञान छंदगृह ही त्याचीच उदाहरणे होत. सांगली येथे महाराष्ट्र टेक्निकल एज्युकेशन सोसायटी या संस्थेमार्फत विश्रामबाग येथे वालचंद महाविद्यालयानजिक असे प्रदर्शन उभारले जाणार आहे. त्याच्या संयोजनास साहाय्य व्हावे म्हणून परदेशातील अशा काही प्रदर्शनांची माहिती देत आहे.
अमेरिकेत अशी तंत्रविज्ञान प्रदर्शने व निसर्ग संग्रहालये जवळजवळ प्रत्येक शहरात आहेत. माझ्या अमेरिकेच्या दौर्यात मला अशा काही प्रदर्शनांना भेट देण्याची संधी मिळाली. त्यापैकी सॅन ओसे येथील टेकम्युझियम, ह्यूस्टन येथील निसर्गविज्ञान संग्रहालय व सॅन फ्रॅन्सिस्को येथील एक्स्प्लोरेटोरियम यांची माहिती खाली देत आहे.
सॅन ओसे येथील टेकम्युझियम-
या संग्रहालयात जैव अभियांत्रिकी, भूगर्भशात्र, अपारंपारिक ऊर्जा साधने, संगणकातील मायक्रोचिपचे डिझाईन व सिलिकॉन व्हॅलीतील संशोधनाचा इतिहास (संगणकक्षेत्रात अग्रेसर असणार्या कॅलिफोर्नियाला सिलिकॉन व्हॅली म्हटले जाते.) यांची माहिती देणार्या चलप्रतिकृती पहावयास मिळतात. मुलांना प्रयोग करून पाहण्यासाठी अनेक वैज्ञानिक खेळणी येथे आहेत. याविषयी सविस्तर माहिती http://www.thetech.org या संकेतस्थळावर पाहता येईल.
ह्यूस्टन येथील निसर्गविज्ञान संग्रहालय-
पुरातत्व काळापासून निसर्गात झालेल्या घडामोडींची माहिती, पृथ्वीवर निरनिराळ्या ठिकाणी असणारी निसर्गसंपदा, वृक्षवेली, पशुपक्षी, कीटक, जलचर या सर्वांची माहिती व्हावी या दृष्टीने याची उभारणी केली आहे. आफ्रिकेतील रेन फोरेस्ट प्रत्यक्षात पाहता यावे यासाठी काचेचा मोठा घुमट तयार केला असून जिवंत फुलपाखरांचे संग्रहालय हे याचे एक महत्वाचे वैशिष्ट्य आहे. पृथ्वीचे स्वतःभोवती फिरणे सिद्ध करणारा फोकाल्टचा पेंड्युलम व डायनासोर प्रचंड मोठे सांगाडे ही येथील विशेष आकर्षणाची ठिकाणे आहेत. याविषयी सविस्तर माहिती http://www.hmns.org/ या संकेतस्थळावर पाहता येईल.
सॅन फ्रॅन्सिस्को येथील एक्स्प्लोरेटोरियम-
प्रचंड मोठ्या हॉलमध्ये ६५० हून जास्त वैज्ञानिक उपकरणे व चलप्रतिकृती असणारे हे संग्रहालय कॅलिफोर्नियात अतिशय प्रसिद्ध आहे. भूमिती, प्रकाश, गति, चुंबकत्व, आधुनिक विज्ञान या विषयांतील तत्वे बालांपासून वृद्धांपर्यंत सर्वांना सहज समजावून देणारी खेळणी ( एवढ्या मोठ्या प्रतिकृतींना खेळणी म्हणणे बरोबर नाही) येथे आहेत. याविषयी सविस्तर माहिती http://www.exploratorium.edu या संकेतस्थळावर पाहता येईल.
या सर्व प्रदर्शनाला प्रत्यक्ष भेट देणे सर्वांना शक्य नसले तरी www.youtube.com या संकेतस्थळावर याच्या व्हिडिओ क्लिप पहावयास मिळतील. याविषयी सविस्तर माहिती ज्ञानदीप एज्युकेशन अँड रिसर्च फौंडेशनच्या www.vidnyan.net व www.school4all.org या संकेतस्थळांवर देण्यात आली आहे. ती पहावी.
विज्ञान व इतर सर्व विषयांवर इंटरनेटवर असणार्या अशा अमूल्य माहितीच्या खजिन्याची माहिती घेण्यासाठी www.school4all.org या संकेतस्थळाला अवश्य भेट द्या. आपल्या कल्पना, लेख व माहिती यांना या संकेतस्थळावर आपल्या नावानिशी प्रसिद्धी देण्यात येईल. मोफत सदस्य होऊन माहिती व ध्वनीचित्रफिती डाऊनलोड करण्याच्या संधीचा लाभ घ्यावा असे आवाहन ज्ञानदीप एज्युकेशन अँड रिसर्च फौंडेशन आपणास करीत आहे.
विज्ञानाच्या बाबतीत तर या जिज्ञासापूर्तीला अनन्यसाधारण महत्व आहे. विज्ञान प्रदर्शन हे निसर्ग व तंत्रज्ञानातील प्रगतीची प्रत्यक्ष माहिती मिळविण्याचे हे एक प्रभावी साधन आहे. त्याबरोबरच मुलांना स्वतःच्या हाताने विज्ञान प्रतिकृती बनविणे व त्याचे प्रदर्शन करणे मनापासून आवडते. शाळाकॉलेजात दरवर्षी अशी विज्ञान प्रदर्शने भरत असतात. भारतात अनेक मोठ्या शहरांत अशी कायमस्वरुपी मोठी विज्ञान प्रदर्शने व प्रत्यक्ष प्रयोग करता येऊ शकणारी छंद गृहे कार्यरत आहेत. मुंबईचे नेहरू प्लॅनिटोरियम व पुण्याचे होमी भाभा विज्ञान छंदगृह ही त्याचीच उदाहरणे होत. सांगली येथे महाराष्ट्र टेक्निकल एज्युकेशन सोसायटी या संस्थेमार्फत विश्रामबाग येथे वालचंद महाविद्यालयानजिक असे प्रदर्शन उभारले जाणार आहे. त्याच्या संयोजनास साहाय्य व्हावे म्हणून परदेशातील अशा काही प्रदर्शनांची माहिती देत आहे.
अमेरिकेत अशी तंत्रविज्ञान प्रदर्शने व निसर्ग संग्रहालये जवळजवळ प्रत्येक शहरात आहेत. माझ्या अमेरिकेच्या दौर्यात मला अशा काही प्रदर्शनांना भेट देण्याची संधी मिळाली. त्यापैकी सॅन ओसे येथील टेकम्युझियम, ह्यूस्टन येथील निसर्गविज्ञान संग्रहालय व सॅन फ्रॅन्सिस्को येथील एक्स्प्लोरेटोरियम यांची माहिती खाली देत आहे.
सॅन ओसे येथील टेकम्युझियम-
या संग्रहालयात जैव अभियांत्रिकी, भूगर्भशात्र, अपारंपारिक ऊर्जा साधने, संगणकातील मायक्रोचिपचे डिझाईन व सिलिकॉन व्हॅलीतील संशोधनाचा इतिहास (संगणकक्षेत्रात अग्रेसर असणार्या कॅलिफोर्नियाला सिलिकॉन व्हॅली म्हटले जाते.) यांची माहिती देणार्या चलप्रतिकृती पहावयास मिळतात. मुलांना प्रयोग करून पाहण्यासाठी अनेक वैज्ञानिक खेळणी येथे आहेत. याविषयी सविस्तर माहिती http://www.thetech.org या संकेतस्थळावर पाहता येईल.
ह्यूस्टन येथील निसर्गविज्ञान संग्रहालय-
पुरातत्व काळापासून निसर्गात झालेल्या घडामोडींची माहिती, पृथ्वीवर निरनिराळ्या ठिकाणी असणारी निसर्गसंपदा, वृक्षवेली, पशुपक्षी, कीटक, जलचर या सर्वांची माहिती व्हावी या दृष्टीने याची उभारणी केली आहे. आफ्रिकेतील रेन फोरेस्ट प्रत्यक्षात पाहता यावे यासाठी काचेचा मोठा घुमट तयार केला असून जिवंत फुलपाखरांचे संग्रहालय हे याचे एक महत्वाचे वैशिष्ट्य आहे. पृथ्वीचे स्वतःभोवती फिरणे सिद्ध करणारा फोकाल्टचा पेंड्युलम व डायनासोर प्रचंड मोठे सांगाडे ही येथील विशेष आकर्षणाची ठिकाणे आहेत. याविषयी सविस्तर माहिती http://www.hmns.org/ या संकेतस्थळावर पाहता येईल.
सॅन फ्रॅन्सिस्को येथील एक्स्प्लोरेटोरियम-
प्रचंड मोठ्या हॉलमध्ये ६५० हून जास्त वैज्ञानिक उपकरणे व चलप्रतिकृती असणारे हे संग्रहालय कॅलिफोर्नियात अतिशय प्रसिद्ध आहे. भूमिती, प्रकाश, गति, चुंबकत्व, आधुनिक विज्ञान या विषयांतील तत्वे बालांपासून वृद्धांपर्यंत सर्वांना सहज समजावून देणारी खेळणी ( एवढ्या मोठ्या प्रतिकृतींना खेळणी म्हणणे बरोबर नाही) येथे आहेत. याविषयी सविस्तर माहिती http://www.exploratorium.edu या संकेतस्थळावर पाहता येईल.
या सर्व प्रदर्शनाला प्रत्यक्ष भेट देणे सर्वांना शक्य नसले तरी www.youtube.com या संकेतस्थळावर याच्या व्हिडिओ क्लिप पहावयास मिळतील. याविषयी सविस्तर माहिती ज्ञानदीप एज्युकेशन अँड रिसर्च फौंडेशनच्या www.vidnyan.net व www.school4all.org या संकेतस्थळांवर देण्यात आली आहे. ती पहावी.
विज्ञान व इतर सर्व विषयांवर इंटरनेटवर असणार्या अशा अमूल्य माहितीच्या खजिन्याची माहिती घेण्यासाठी www.school4all.org या संकेतस्थळाला अवश्य भेट द्या. आपल्या कल्पना, लेख व माहिती यांना या संकेतस्थळावर आपल्या नावानिशी प्रसिद्धी देण्यात येईल. मोफत सदस्य होऊन माहिती व ध्वनीचित्रफिती डाऊनलोड करण्याच्या संधीचा लाभ घ्यावा असे आवाहन ज्ञानदीप एज्युकेशन अँड रिसर्च फौंडेशन आपणास करीत आहे.
Monday, September 13, 2010
इंटरनेटचा दुरुपयोग टाळा
इंटरनेट परस्पर संपर्क वाढविण्यासाठी, माहिती मिळविण्यासाठी व उद्योग/व्यवसाय करण्यासाठी एक प्रभावी व अत्यंत कमी खर्चाचे साधन असले तरी त्याचा उपयोग या विधायक कार्यासाठी न करता मनोरंजन, व्हिडिओ गेम खेळणे, फोटोगॅलरी, गाणी व सिनेमा व गप्पा मारणे यासाठीच वापरण्याची सवय नव्या पिढीला लागली आहे. विद्यार्थीच नव्हे तर कंपनीत काम करणारेही याचा बिनदिक्कत वापर करतात असे आढळून आले आहे. नेटकॅफेवर होणारी गर्दी ही बहुतेकवेळा याच कारणासाठी होत असते. अनेक कंपन्या अशा स्थितीचा फायदा घेण्यासाठी सोशल नेटवर्कींगच्या नावाखाली निरनिराळी मनोरंजनाची व आर्थिक लाभाची प्रलोभने दाखवतात व आपल्या जाळ्यात ऒढतात.
यावर उपाय म्हणून बर्याच मोठ्या कंपन्यांमध्ये कंपनीची वेबसाईट सोडून इतर वेबसाईट उघडता येणार नाही याची व्यवस्था केलेली असते. शिवाय कामाच्या जागेवर सीसीटीव्ही कॅमेरे बसवून कर्मचार्यांच्या प्रत्येक कृतीवर नजर ठेवली जाते. कॉम्प्युटरवर केलेल्या सर्व कामाचे लॉगिंग केले जाते. तसेच कंपनीतील माहिती बाहेर पाठविली जाणार नाही याची काळजी घेतली जाते.
शाळा कॉलेजात वा छोट्या संगणक संस्थांमध्ये अशी देखरेख व नियंत्रण ठेवणे अशक्य असते. याचा फायदा घेऊन इंटरनेटचा व असलेल्या सुविधांचा केवळ करमणुकीसाठी वापर करण्याचे प्रमाण वाढले आहे. याची सवय लागली की ती सूटणे दूरच त्यात वाढ होत जाऊन त्याचे अडिक्शन बनते. आमच्या मुलाना कॉम्प्युटर येतो व ते कॉम्प्युटरवर तासन तास वा रात्रभर बसतात असे पालक, शिक्षक अभिमानाने सांगत असले तरी ती मुले कॉम्प्युटरवर काय करतात याकडे त्यांचे दुर्लक्ष असते. छोट्या कंपन्यांमध्येही कर्मचार्यांना जास्त स्वातंत्र्य दिले जाते व त्याचा गैर फायदा घेतला जातो.
कॉलेज व कंपनीतील दोन्ही ठिकाणचा माझा अनुभव असाच आहे. प्रत्येकाच्या कामावर वैयक्तिक लक्ष ठेवणे मला आवडत नाही. पूर्ण स्वातंत्र्य असले तरच संगणक प्रणाली विकसित करण्याचे काम इंटरनेटवरील माहितीचा शोध व वापर करून अधिक गतीने करता येते हे मला माहीत आहे. त्यामुळे विद्यार्थ्यांना काय किंवा आमच्या कंपनीतील कर्मचार्यांना मी सहसा पूर्ण स्वातंत्र्य देतो. मात्र कॉम्प्युटरवर हार्ड डिस्कवर मला बर्याच वेळा सिनेमातील गाणी, सिनेमे, व्हिडिओ गेम डाऊनलोड केलेले पाहण्यात येतात. आर्कुट, फेसबुक सारख्या सोशल नेटवर्कींगच्या साईटस् व पिकासा, फ्लिकर सारख्या फोटो गॅलरीच्या सुविधांचा वापर केल्याचे दिसते तेव्हा मन खिन्न होते.
तंत्रविज्ञानाने आपल्याला दिलेल्या या अमूल्य सुविधेचा आपण असा गैरवापर करू लागलो तर त्याचा फायदा होण्याऎवजी आपल्या कामाचे वा अभ्यासाचे नुकसान हॊन्याचाच संभव अधिक असतो. मनोरंजनपर सेवा कॉम्प्युटरवर डाऊनलोड करताना अनेक व्हायरस चा आपल्या संगणक प्रणालीत शिरकाव होऊन केलेले सर्व काम क्षणार्धात नाहिसे होण्याचे, चोरीला जाण्याचे वा सारी यंत्रणाच हतबल व संथ होण्याची शक्यता असते याचाही विसर पडतो. त्यातच खोट्या भूलथापांना बळी पडून आपली फसगत होण्याचे व नकळत कोठल्यातरी गुन्ह्यात अडकण्याचे व पूर्ण करिअर बाद होण्याचे धोके असतात याची त्याना जाणीव नसते. असे काही घडले की नंतर पश्चाताप होऊन काही उपयोग नसतो.
चांगली हुशार मुले इंटरनेटच्या अशा हव्यासापायी शाळा कॉलेजला दांड्या मारून नेटकॅफेत वेळ घालवतात व आपले कायमचे नुकसान करून घेतात.
इंटरनेटचा जबाबदारीने वापर करण्याचे बंधन प्रत्येकाने पाळले पाहिजे. अन्यथा दिलेले स्वातंत्र्य काढून टाकण्याशिवाय पर्याय रहात नाही. इंटरनेटच्या सुविधांचा संशोधनात वा कंपनीचे काम करण्यासाठी उपयोग करण्यात अडचणी येतात. शिवाय कडक नियंत्रण असल्याने दबावाखाली काम करावे लागते.
अशी सवय लागली तर मोठ्या कंपन्यात काम करणे जमत नाही. नोकरीत असताना असे गैरप्रकार केल्याचे निदर्शनास आले तर तडकाफडकी नोकरी जाण्याची भिती असते. अन्यथा संगणकप्रणाली बिघडवण्याचा दोषारोपास सामोरे जावे लागते.
स्वयंशिस्त लावून इंटरनेटचा वापर जबाबदारीने केला तरच आपल्याला इंटरनेटचा खरा फायदा घेता येईल.अन्यथा मिळालेल्या स्वातंत्र्याचा व सुविधांचा गैरवापर करून आपण आपले स्वतःचे व आपल्या कंपनीचे नुकसान करून घेऊ.
यावर उपाय म्हणून बर्याच मोठ्या कंपन्यांमध्ये कंपनीची वेबसाईट सोडून इतर वेबसाईट उघडता येणार नाही याची व्यवस्था केलेली असते. शिवाय कामाच्या जागेवर सीसीटीव्ही कॅमेरे बसवून कर्मचार्यांच्या प्रत्येक कृतीवर नजर ठेवली जाते. कॉम्प्युटरवर केलेल्या सर्व कामाचे लॉगिंग केले जाते. तसेच कंपनीतील माहिती बाहेर पाठविली जाणार नाही याची काळजी घेतली जाते.
शाळा कॉलेजात वा छोट्या संगणक संस्थांमध्ये अशी देखरेख व नियंत्रण ठेवणे अशक्य असते. याचा फायदा घेऊन इंटरनेटचा व असलेल्या सुविधांचा केवळ करमणुकीसाठी वापर करण्याचे प्रमाण वाढले आहे. याची सवय लागली की ती सूटणे दूरच त्यात वाढ होत जाऊन त्याचे अडिक्शन बनते. आमच्या मुलाना कॉम्प्युटर येतो व ते कॉम्प्युटरवर तासन तास वा रात्रभर बसतात असे पालक, शिक्षक अभिमानाने सांगत असले तरी ती मुले कॉम्प्युटरवर काय करतात याकडे त्यांचे दुर्लक्ष असते. छोट्या कंपन्यांमध्येही कर्मचार्यांना जास्त स्वातंत्र्य दिले जाते व त्याचा गैर फायदा घेतला जातो.
कॉलेज व कंपनीतील दोन्ही ठिकाणचा माझा अनुभव असाच आहे. प्रत्येकाच्या कामावर वैयक्तिक लक्ष ठेवणे मला आवडत नाही. पूर्ण स्वातंत्र्य असले तरच संगणक प्रणाली विकसित करण्याचे काम इंटरनेटवरील माहितीचा शोध व वापर करून अधिक गतीने करता येते हे मला माहीत आहे. त्यामुळे विद्यार्थ्यांना काय किंवा आमच्या कंपनीतील कर्मचार्यांना मी सहसा पूर्ण स्वातंत्र्य देतो. मात्र कॉम्प्युटरवर हार्ड डिस्कवर मला बर्याच वेळा सिनेमातील गाणी, सिनेमे, व्हिडिओ गेम डाऊनलोड केलेले पाहण्यात येतात. आर्कुट, फेसबुक सारख्या सोशल नेटवर्कींगच्या साईटस् व पिकासा, फ्लिकर सारख्या फोटो गॅलरीच्या सुविधांचा वापर केल्याचे दिसते तेव्हा मन खिन्न होते.
तंत्रविज्ञानाने आपल्याला दिलेल्या या अमूल्य सुविधेचा आपण असा गैरवापर करू लागलो तर त्याचा फायदा होण्याऎवजी आपल्या कामाचे वा अभ्यासाचे नुकसान हॊन्याचाच संभव अधिक असतो. मनोरंजनपर सेवा कॉम्प्युटरवर डाऊनलोड करताना अनेक व्हायरस चा आपल्या संगणक प्रणालीत शिरकाव होऊन केलेले सर्व काम क्षणार्धात नाहिसे होण्याचे, चोरीला जाण्याचे वा सारी यंत्रणाच हतबल व संथ होण्याची शक्यता असते याचाही विसर पडतो. त्यातच खोट्या भूलथापांना बळी पडून आपली फसगत होण्याचे व नकळत कोठल्यातरी गुन्ह्यात अडकण्याचे व पूर्ण करिअर बाद होण्याचे धोके असतात याची त्याना जाणीव नसते. असे काही घडले की नंतर पश्चाताप होऊन काही उपयोग नसतो.
चांगली हुशार मुले इंटरनेटच्या अशा हव्यासापायी शाळा कॉलेजला दांड्या मारून नेटकॅफेत वेळ घालवतात व आपले कायमचे नुकसान करून घेतात.
इंटरनेटचा जबाबदारीने वापर करण्याचे बंधन प्रत्येकाने पाळले पाहिजे. अन्यथा दिलेले स्वातंत्र्य काढून टाकण्याशिवाय पर्याय रहात नाही. इंटरनेटच्या सुविधांचा संशोधनात वा कंपनीचे काम करण्यासाठी उपयोग करण्यात अडचणी येतात. शिवाय कडक नियंत्रण असल्याने दबावाखाली काम करावे लागते.
अशी सवय लागली तर मोठ्या कंपन्यात काम करणे जमत नाही. नोकरीत असताना असे गैरप्रकार केल्याचे निदर्शनास आले तर तडकाफडकी नोकरी जाण्याची भिती असते. अन्यथा संगणकप्रणाली बिघडवण्याचा दोषारोपास सामोरे जावे लागते.
स्वयंशिस्त लावून इंटरनेटचा वापर जबाबदारीने केला तरच आपल्याला इंटरनेटचा खरा फायदा घेता येईल.अन्यथा मिळालेल्या स्वातंत्र्याचा व सुविधांचा गैरवापर करून आपण आपले स्वतःचे व आपल्या कंपनीचे नुकसान करून घेऊ.
Saturday, September 11, 2010
इंटरनेटद्वारे फसवणूक
लोकांच्या भाबडेपणाचा व अज्ञानाचा फायदा घेऊन फसविले जाण्याच्या अनेक गोष्टी आपण ऎकतो. यात बुवाबाजी, औषधे व इतर वस्तू यांच्या विक्रीसाठी करण्यात येणार्या खोट्या जाहिराती, कमी श्रमात वा गुंतवणुकीत भरपूर नफा मिळविण्याचे आमिष दाखविणार्या नोकर्या, साखळी योजना यांचा समावेश होतो. यामध्ये चांगल्या अनुभवाचे खोटे दाखले देऊन लोकांना आपल्या जाळ्यात ओढण्याचे प्रयत्न सुरू असतात. वर्तमानपत्रातील बोगस लॉटर्या, कोडी व टी. व्ही. वरील अतिशयोक्ती करणार्या अशा जाहिरातींना माणूस बळी पडतो.
इंटरनेटच्या प्रगतीमुळे माहिती मिळविण्याचा व संपर्क साधण्याचे नवे प्रभावी व अत्यंत स्वस्त साधन उपलब्ध झाले. साहजिकच याचा वापर प्रचंड वेगाने वाढू लागला. बॅंकेचे व्यवहार व पैसे पाठविण्याचे कामही इंटरनेटने होऊ लागल्याने व क्रेडीट कार्ड सहज मिळू लागल्याने सर्व व्यवहारांशाठी इंटरनेट एक महत्वाचे साधन बनले. कोठेही गर्दी झाली की त्यात जसे चोर व गुन्हेगार ही असतात त्याप्रमाणे इंटरनेट क्षेत्रातही अशी वाटमारी सुरू झाली. नाना क्लृप्त्या काढून या क्षेत्रात नवखे असणार्या लोकांना फसविण्याचे अनेक प्रकार घडू लागले. स्पॅम ओळखणार्या अशा जाहिराती वेगळ्या करून त्या नष्ट करण्याच्या संगणक प्रणाल्या विकसित झाल्या. तरी यातून सुटून नवनवे मार्ग वापरून इ मेलद्वारे फसविण्याचे प्रकार घडतच आहेत.
यावर एक उपाय म्हणजे अशा सर्व फसवणुकीच्या घटनांबद्दल सखोल माहिती जमा करून ती लोकांपर्यंत पोचविणे यामुळे लोक सावध होतील व खोट्या आश्वासनाना बळी पडणार नाहीत.
स्पॅम मेल कशी ओळखावी
१. अत्यंत महागडी वस्तू अगदी अत्यल्प किमतीत देण्याचे आश्वासन दॆणारी मेल
२. इंटरनेटवर वस्तू खरेदी करतानाच्या लिलाव प्रक्रियेत तुम्ही जिंकलात व विक्रेत्याने केवळ मनी ट्रॅन्स्फर पद्धतीनेच पैसे स्वीकारण्याचा आग्रह धरला तर फसवणूक होण्याची शक्यता असते.
३. तुम्हाला लॉटरी लागली आहे वा बक्षिस मिळाले आहे असे कळवून त्या रकमेवरील कर व कायदेशीर करारनाम्यासाठी पैशाची मागणी केली असेल तर तो फसवणुकीचा प्रकार असतो.
४. तुमच्या गहाळ वस्तूच्या शोधासाठी केलेल्या जाहिरातीस येणार्या प्रतिसादात हरवलेली वस्तू शोधल्याचे कळवून बक्षिस म्हणून किंवा वस्तू पाठविण्यासाठी येणार्या पोस्टेजसाठी पैसे पाठविण्याची मागणी करणारी मेल
५. तुम्ही विकत असलेल्य वस्तूसाठी किमतीपेक्षा बर्याच जास्त किमतीचा चेक तुम्हाला आला व किमतीपेक्षा जास्त असणारी रक्कम तुम्ही परत पाठवावी अशी मागणी आली तर.
६. तुम्हाला अत्यंत अल्प दरात कर्ज मंजूर झाले व कर्ज मंजुरीचा खर्च व कागदपत्रांची पूर्तता करण्यासाठी मनी ट्रॅन्स्फर पद्धतीने पैसे पाठविण्यास कळविले गेले तर.
७. पोलिस ऑफिसर असल्याचे भासवून कोणी तुमच्या नातेवाईकाच्या वा मित्राच्या सुटकेसाठी कोणी पैसे पाठविण्याची मेल केली तर
८. आपला नातेवाईक हार्ट अटॅकमुळे किंवा अपघातात सापडल्याने दवाखान्यात भरती झाला आहे व उपचारासाठी नेटवरून पैसे पाठविण्याबाबत दवाखान्यातील अधिकारी, डॉक्टर वा अन्य माहितीच्या व्यक्तीच्या नावे मेल आली तर
९. तुम्हाला भरपूर पगाराची नोकरी देऊ करून प्रशिक्षणासाठी वा हमीपत्रासाठी पैशाचे मागणी केली असेल तर ती स्पॅम मेल असू शकते.
माझ्या माहितीतल्या विद्यार्थ्यांना व आमच्या कंपनीतील काही कर्मचार्याना अशा फसवणुकीचा अनुभव आला आर्थिक फटकाही बसला.
काही वर्षांपूर्वी आमच्या कॉलेजमध्ये नोकरीसाठी इंटरव्ह्यू घेण्यासाठी बंगलोरहून एक व्यक्ती आली. प्राचार्यांसमवेत त्याने सर्व इच्छुकांच्या परिक्षा व मुलाखती घेतल्या व निवड झालेल्यांना त्यांना सिंगापूरला एक महिना प्रशिक्षण व अमेरिकेत ५००० डॉलर प्रति महिन्याची नोकरी देण्याचे जाहीर केले. असे किती विद्यार्थी निवडले गेले हे विचारल्यावर आमच्या कॉलेजमधील बारा व बिहारमधील दोन विद्यार्थी निवडले गेले असल्याचे मला समजले. निवड झालेल्यातील एक विद्यार्थी त्यावेळी माझ्या घरात रहात होता. मला हे कळेना की बंगलोरच्या कंपनीला फक्त आमच्याच कॉलेजमधील एवढॆ विद्यार्थी कसे योग्य वाटले. या निवड झालेल्या विद्यार्थ्यांना मनी टॅन्स्फरने प्रत्येकी २००० डॉलर भरून चेन्नईला येण्यास सांगितले होते. याबाबतीत गोपनीयता बाळगण्यासही बजावले होते. मी याबाबतीत मेलवरून अधिक माहिती काढण्यास व यापूर्वीच्या अशा निवड झालेल्या विद्यार्थ्यांचा शोध घेऊन त्यांचा अनुभव इंटरनेटवरून विचारण्याबद्दल त्याला सांगितले.
तेव्हा या प्रकारात काही जण फसल्याचे समजले. कंपनीकडे विचारणा केल्यावर असे कळले की ती कंपनी अस्तित्वात असली तरी आलेला माणूस व त्याचा पैसे पाठविण्यासाथी दिलेला मेल अड्रेस बोगस होता. ही माहिती कळल्याने पुढील फसगत टळली.
माझ्या माहितीचे एक प्रोफेसर मला एकदा म्हणाले की त्यांना लंडनची ५०००० पौंडाची लॉटरी लागली आहे व सर्व माहिती टॅक्स व लिगल चार्जेससाठी २००० पौंड आधी पाठविले की ते पैसे मिळणार आहेत. मी त्यांना हा फसवणुकीचा प्रकार असल्याचे सांगितले. त्यांचे नुकसान झाल्याचे त्याना वाटू नये म्हणून मी त्याना माझ्याकडे पैसे नाहीत लॉटरीतील पैशातून सर्व खर्च वजा करून उरलेले पैसे पाठविण्याबद्दल कळविण्यास सांगितले. तेव्हा आपोआपच संपर्क तुटला व खोटेपणा त्यांच्या लक्षात आला.
एके दिवशी आमच्या कंपनीत नव्यानेच लागलेल्या व दुसरी चांगली नोकरी शोधण्याच्या प्रयत्नात असणार्या कर्मचार्याने ऑफिसात आल्यावर स्कॅनरवर आपला पासपोर्ट, बॅंकबुक स्कॅन केले व मेल करून झाल्यावर मला सांगायला आला. तो म्हणाला ‘ सर, तुम्हाला सांगायला हरकत नाही, पण मला चांगल्या नोकरीची ऑफर आली आहे व त्यांनी विचारल्याप्रमाणे आताच त्याना माझी सर्व माहिती पाठविली आहे. आता ते मला ऑर्डर पाठवतील.’ मी हा स्पॅम मेलचा प्रकार असण्याची शक्यता वर्तवली. नंतर त्याने कंपनीशी संपर्क साधल्यावर त्याला स्पॅमचा पत्ता लागला. सर्व माहिती पाठविली असल्याने तो फार घाबरला. मी त्याला बॅंकेत कोणताही चेक त्याच्या संमती खेरीज पास करु नये अशी सूचना देण्यास सांगितले.
नुकताच आमच्या ऑफिसमधील एका हुषार संगणकतज्ज्ञाला मलेशियात मोठ्या पगारावर नोकरीची ऑफर आली. मात्र तेथे गेल्यावर सांगितलेल्या कामापेक्षा बरेच मोठे काम त्यांच्या कडक नियंत्रणाखाली करावे लागणार असल्याचे त्याच्या लक्षात आले. पासपोर्ट जमा करण्याबद्दलही कंपनीने सूचना केली ते पाहता तेथील दुसर्या परिचिताच्या मदतीने तो कसाबसा तेथून परत आला.
एकंदरित पाह्ता जग हे आपल्या कल्पनेपेक्षा फार धूर्त व व्यवहारी आहे. जगात कोणतीही गोष्ट फुकट व स्वस्त मिळत नाही. हे लक्षात ठेवावे. वस्तू खरेदी करताना पूर्वीच्या ग्राहकांचा अनुभव स्वतंत्रपणे शोधावा. जाहिरात करणार्या व नोकरी दॆणार्या व्यक्ती वा संस्थेची माहिती बाहेरून मिळवावी व ठावठिकाणा त्या भागातील आपल्या परिचिताकडून तपासून घ्यावा. त्या कंपनीत काम करणार्या अन्य कोणास मेल करून खात्री करून घ्यावी खोटे इंटरव्ह्यू घेऊन वा नेटवर परिक्षा घेऊन कोणी जास्त पगाराची नोकरी देऊ केली असेल तर आपल्या शैक्षणिक योग्यतेला व अनुभवाला बाहेरच्या परिस्थितीत किती किंमत आहे या गोष्टीशी तुलना करावी. आपल्या शैक्षणिक योग्यतेपेक्षा कोणीही व कधीही जास्त दर्जाची व पगाराची नोकरी देत नाही हॆ नेहमी लक्षात ठेवले पाहिजे.
अशा फसवणुकीच्या प्रकारांची इत्थंभूत माहिती सर्व लोकांपर्यंत जाणे आवश्यक आहे असे मला वाटले.
इंटरनेटच्या प्रगतीमुळे माहिती मिळविण्याचा व संपर्क साधण्याचे नवे प्रभावी व अत्यंत स्वस्त साधन उपलब्ध झाले. साहजिकच याचा वापर प्रचंड वेगाने वाढू लागला. बॅंकेचे व्यवहार व पैसे पाठविण्याचे कामही इंटरनेटने होऊ लागल्याने व क्रेडीट कार्ड सहज मिळू लागल्याने सर्व व्यवहारांशाठी इंटरनेट एक महत्वाचे साधन बनले. कोठेही गर्दी झाली की त्यात जसे चोर व गुन्हेगार ही असतात त्याप्रमाणे इंटरनेट क्षेत्रातही अशी वाटमारी सुरू झाली. नाना क्लृप्त्या काढून या क्षेत्रात नवखे असणार्या लोकांना फसविण्याचे अनेक प्रकार घडू लागले. स्पॅम ओळखणार्या अशा जाहिराती वेगळ्या करून त्या नष्ट करण्याच्या संगणक प्रणाल्या विकसित झाल्या. तरी यातून सुटून नवनवे मार्ग वापरून इ मेलद्वारे फसविण्याचे प्रकार घडतच आहेत.
यावर एक उपाय म्हणजे अशा सर्व फसवणुकीच्या घटनांबद्दल सखोल माहिती जमा करून ती लोकांपर्यंत पोचविणे यामुळे लोक सावध होतील व खोट्या आश्वासनाना बळी पडणार नाहीत.
स्पॅम मेल कशी ओळखावी
१. अत्यंत महागडी वस्तू अगदी अत्यल्प किमतीत देण्याचे आश्वासन दॆणारी मेल
२. इंटरनेटवर वस्तू खरेदी करतानाच्या लिलाव प्रक्रियेत तुम्ही जिंकलात व विक्रेत्याने केवळ मनी ट्रॅन्स्फर पद्धतीनेच पैसे स्वीकारण्याचा आग्रह धरला तर फसवणूक होण्याची शक्यता असते.
३. तुम्हाला लॉटरी लागली आहे वा बक्षिस मिळाले आहे असे कळवून त्या रकमेवरील कर व कायदेशीर करारनाम्यासाठी पैशाची मागणी केली असेल तर तो फसवणुकीचा प्रकार असतो.
४. तुमच्या गहाळ वस्तूच्या शोधासाठी केलेल्या जाहिरातीस येणार्या प्रतिसादात हरवलेली वस्तू शोधल्याचे कळवून बक्षिस म्हणून किंवा वस्तू पाठविण्यासाठी येणार्या पोस्टेजसाठी पैसे पाठविण्याची मागणी करणारी मेल
५. तुम्ही विकत असलेल्य वस्तूसाठी किमतीपेक्षा बर्याच जास्त किमतीचा चेक तुम्हाला आला व किमतीपेक्षा जास्त असणारी रक्कम तुम्ही परत पाठवावी अशी मागणी आली तर.
६. तुम्हाला अत्यंत अल्प दरात कर्ज मंजूर झाले व कर्ज मंजुरीचा खर्च व कागदपत्रांची पूर्तता करण्यासाठी मनी ट्रॅन्स्फर पद्धतीने पैसे पाठविण्यास कळविले गेले तर.
७. पोलिस ऑफिसर असल्याचे भासवून कोणी तुमच्या नातेवाईकाच्या वा मित्राच्या सुटकेसाठी कोणी पैसे पाठविण्याची मेल केली तर
८. आपला नातेवाईक हार्ट अटॅकमुळे किंवा अपघातात सापडल्याने दवाखान्यात भरती झाला आहे व उपचारासाठी नेटवरून पैसे पाठविण्याबाबत दवाखान्यातील अधिकारी, डॉक्टर वा अन्य माहितीच्या व्यक्तीच्या नावे मेल आली तर
९. तुम्हाला भरपूर पगाराची नोकरी देऊ करून प्रशिक्षणासाठी वा हमीपत्रासाठी पैशाचे मागणी केली असेल तर ती स्पॅम मेल असू शकते.
माझ्या माहितीतल्या विद्यार्थ्यांना व आमच्या कंपनीतील काही कर्मचार्याना अशा फसवणुकीचा अनुभव आला आर्थिक फटकाही बसला.
काही वर्षांपूर्वी आमच्या कॉलेजमध्ये नोकरीसाठी इंटरव्ह्यू घेण्यासाठी बंगलोरहून एक व्यक्ती आली. प्राचार्यांसमवेत त्याने सर्व इच्छुकांच्या परिक्षा व मुलाखती घेतल्या व निवड झालेल्यांना त्यांना सिंगापूरला एक महिना प्रशिक्षण व अमेरिकेत ५००० डॉलर प्रति महिन्याची नोकरी देण्याचे जाहीर केले. असे किती विद्यार्थी निवडले गेले हे विचारल्यावर आमच्या कॉलेजमधील बारा व बिहारमधील दोन विद्यार्थी निवडले गेले असल्याचे मला समजले. निवड झालेल्यातील एक विद्यार्थी त्यावेळी माझ्या घरात रहात होता. मला हे कळेना की बंगलोरच्या कंपनीला फक्त आमच्याच कॉलेजमधील एवढॆ विद्यार्थी कसे योग्य वाटले. या निवड झालेल्या विद्यार्थ्यांना मनी टॅन्स्फरने प्रत्येकी २००० डॉलर भरून चेन्नईला येण्यास सांगितले होते. याबाबतीत गोपनीयता बाळगण्यासही बजावले होते. मी याबाबतीत मेलवरून अधिक माहिती काढण्यास व यापूर्वीच्या अशा निवड झालेल्या विद्यार्थ्यांचा शोध घेऊन त्यांचा अनुभव इंटरनेटवरून विचारण्याबद्दल त्याला सांगितले.
तेव्हा या प्रकारात काही जण फसल्याचे समजले. कंपनीकडे विचारणा केल्यावर असे कळले की ती कंपनी अस्तित्वात असली तरी आलेला माणूस व त्याचा पैसे पाठविण्यासाथी दिलेला मेल अड्रेस बोगस होता. ही माहिती कळल्याने पुढील फसगत टळली.
माझ्या माहितीचे एक प्रोफेसर मला एकदा म्हणाले की त्यांना लंडनची ५०००० पौंडाची लॉटरी लागली आहे व सर्व माहिती टॅक्स व लिगल चार्जेससाठी २००० पौंड आधी पाठविले की ते पैसे मिळणार आहेत. मी त्यांना हा फसवणुकीचा प्रकार असल्याचे सांगितले. त्यांचे नुकसान झाल्याचे त्याना वाटू नये म्हणून मी त्याना माझ्याकडे पैसे नाहीत लॉटरीतील पैशातून सर्व खर्च वजा करून उरलेले पैसे पाठविण्याबद्दल कळविण्यास सांगितले. तेव्हा आपोआपच संपर्क तुटला व खोटेपणा त्यांच्या लक्षात आला.
एके दिवशी आमच्या कंपनीत नव्यानेच लागलेल्या व दुसरी चांगली नोकरी शोधण्याच्या प्रयत्नात असणार्या कर्मचार्याने ऑफिसात आल्यावर स्कॅनरवर आपला पासपोर्ट, बॅंकबुक स्कॅन केले व मेल करून झाल्यावर मला सांगायला आला. तो म्हणाला ‘ सर, तुम्हाला सांगायला हरकत नाही, पण मला चांगल्या नोकरीची ऑफर आली आहे व त्यांनी विचारल्याप्रमाणे आताच त्याना माझी सर्व माहिती पाठविली आहे. आता ते मला ऑर्डर पाठवतील.’ मी हा स्पॅम मेलचा प्रकार असण्याची शक्यता वर्तवली. नंतर त्याने कंपनीशी संपर्क साधल्यावर त्याला स्पॅमचा पत्ता लागला. सर्व माहिती पाठविली असल्याने तो फार घाबरला. मी त्याला बॅंकेत कोणताही चेक त्याच्या संमती खेरीज पास करु नये अशी सूचना देण्यास सांगितले.
नुकताच आमच्या ऑफिसमधील एका हुषार संगणकतज्ज्ञाला मलेशियात मोठ्या पगारावर नोकरीची ऑफर आली. मात्र तेथे गेल्यावर सांगितलेल्या कामापेक्षा बरेच मोठे काम त्यांच्या कडक नियंत्रणाखाली करावे लागणार असल्याचे त्याच्या लक्षात आले. पासपोर्ट जमा करण्याबद्दलही कंपनीने सूचना केली ते पाहता तेथील दुसर्या परिचिताच्या मदतीने तो कसाबसा तेथून परत आला.
एकंदरित पाह्ता जग हे आपल्या कल्पनेपेक्षा फार धूर्त व व्यवहारी आहे. जगात कोणतीही गोष्ट फुकट व स्वस्त मिळत नाही. हे लक्षात ठेवावे. वस्तू खरेदी करताना पूर्वीच्या ग्राहकांचा अनुभव स्वतंत्रपणे शोधावा. जाहिरात करणार्या व नोकरी दॆणार्या व्यक्ती वा संस्थेची माहिती बाहेरून मिळवावी व ठावठिकाणा त्या भागातील आपल्या परिचिताकडून तपासून घ्यावा. त्या कंपनीत काम करणार्या अन्य कोणास मेल करून खात्री करून घ्यावी खोटे इंटरव्ह्यू घेऊन वा नेटवर परिक्षा घेऊन कोणी जास्त पगाराची नोकरी देऊ केली असेल तर आपल्या शैक्षणिक योग्यतेला व अनुभवाला बाहेरच्या परिस्थितीत किती किंमत आहे या गोष्टीशी तुलना करावी. आपल्या शैक्षणिक योग्यतेपेक्षा कोणीही व कधीही जास्त दर्जाची व पगाराची नोकरी देत नाही हॆ नेहमी लक्षात ठेवले पाहिजे.
अशा फसवणुकीच्या प्रकारांची इत्थंभूत माहिती सर्व लोकांपर्यंत जाणे आवश्यक आहे असे मला वाटले.
Friday, September 10, 2010
फुकट श्रीमंत करणार्या स्पॅममेलची शोधकथा
नवीन उद्योजकांना भांडवलाची गरज असते. परदेशातून भांडवल देणार्या बिझिनेस प्रपोजलची मेल वाचली की त्यामागे ते धावतात. परदेशी श्रीमंत लोक नव्या उद्योगासाठी विनातारण पैसा पुरवितात. आंतरराष्ट्रीय बॅंकात वारस नसलेल्या मृत व्यक्तींच्या नावे खूप काळा पैसा पडून आहे. जपानी बॅंक कोणत्याही प्रकल्पाला अत्यंत कमी दरात प्रचंड भांडवल पुरविते अशा बातम्या आपण ऎकलेल्या असतात. या परिस्थितीचा फायदा घेऊनबॅंकेच्या मुख्य अधिकार्याच्या नावाने सर्व तांत्रिक बाबींची माहिती देणारी मेल पाठवून अशा संपत्तीचा वारसदार करण्याचे आमिष दाखविले जाते. नंतर कायदेशीर बाबींची पूर्तता करण्यासाठी पैसे मागविले जातात. हे सर्व गोपनीय रहावे म्हणून वेगळा इमेल वापरल्याचेही मुद्दाम सांगितले जाते. अधिक विचारना केलीच तर बॅंकेच्या मुख्य अधिकार्याच्या इंटरनेटवरील फोटो अल्बमचा व त्याच्या माहितीचा उपयोग करून ओळख पटविली जाते. यात माणूस फसला की पैसे पाठवितो व नंतर त्याला फसविले गेल्याचे कळते. नंतरही बदनामी होईल या भीतीने तो पोलिसात तक्रार करीत नाही.
अशीच एक बिझिनेस प्रपोजलची मेल मला आली. मग मी त्याच्या प्लॅन मध्ये सामील व्हायचे कळवून त्याच्याकडून माहिती काढण्याचा प्रयत्न केला. त्या सर्व मेल खाली इमेज स्वरुपात देत आहे.अशा मेलमध्ये काय असते याची माहिती आपल्याला त्यातून मिळेल.
शेवटी मृत व्यक्तीच्याबद्दल माहिती विचारल्यावर मात्र त्याच्या मेल थांबल्या. लोकांनी अशा फसवणुकीच्य़ा प्रकारापासून सावध रहावे.
अशीच एक बिझिनेस प्रपोजलची मेल मला आली. मग मी त्याच्या प्लॅन मध्ये सामील व्हायचे कळवून त्याच्याकडून माहिती काढण्याचा प्रयत्न केला. त्या सर्व मेल खाली इमेज स्वरुपात देत आहे.अशा मेलमध्ये काय असते याची माहिती आपल्याला त्यातून मिळेल.
शेवटी मृत व्यक्तीच्याबद्दल माहिती विचारल्यावर मात्र त्याच्या मेल थांबल्या. लोकांनी अशा फसवणुकीच्य़ा प्रकारापासून सावध रहावे.
Thursday, September 9, 2010
प्राथमिक शिक्षणासाठी मराठी माध्यम अत्यावश्यक
महाराष्ट्र शासनाने १९ जूनला एक परिपत्रक काढून मान्यता नसलेल्या सर्व मराठी शाळा बंद करण्याचे आदेश दिले आहेत. त्याविषयी ‘आंदोलन शाश्वत विकासासाठी’ या मसिकाच्या सप्तेंबर २०१० मध्ये विस्तृत माहिती आली आहे. अनुदान द्यावे लागू नये म्हणून काढलेला हा आदेश विनाअनुदानित इंग्रजी माध्यमाच्या शाळा वाढण्यात होत असून शासनाने आपले परिपत्रक त्वरित मागे घेतले नाही तर आत्ता चालू असलेल्या पण अजून मान्यता न मिळालेल्या मराठी शाळेतील मुलांना पालक विनाअनुदानित इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेत घालतील व त्या विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणावर त्याचा प्रतिकूल परिणाम होईल हे ध्यानात घेतले पाहिजे.
शिक्षण ही ज्ञानदानाची प्रक्रिया आहे. शाळेत मिळालेले ज्ञान घरात, रोजच्या व्यवहारात वापरल्यावरच पक्के होत असते. महाराष्ट्रात आपल्या रोजच्या व्यवहाराची भाषा मराठी आहे. इंग्रजी एक भाषा म्हणून शिकणे वेगळे आणि सर्व विषय इंग्रजीतून शिकणे वेगळे. नवनवे विषय प्रथमच शिकताना आपल्या मातृभाषेतूनच चांगले समजतात व शाळेबाहेरील जीवनात घडणार्या संवादांतून व अनुभवातून ते स्थायी ज्ञानात रुपांतरित होत असतात. अंकगणित, पाढे, लेखन, वाचन यासाठी सभोवतालच्या व रोजच्या अनुभवातील उदाहरणे द्यावी लागतात. दुकानांच्या पाट्याही मराठीत करण्याचा आग्रह धरणार्या शासनाने सर्व विषयांच्या शिक्षणासाठी लहान मुलांवर इंग्रजी लादणे चुकीचेच नाही तर अत्यंत गर्हणीय आहे.
बहुतेक पालकांना इंग्रजीचे ज्ञान बेताचे असते. त्यामुळे मुलांना घरात पालकांचे मार्गदर्शन मिळणार नाही. घरात, बाजारात मराठी बोलले जाते. इंग्रजी भाषेचा मुख्य अडथळा उभा केल्याने मुलांना गणित, विज्ञान, इतिहास, भूगोल हे विषय नीट समजणार नाहीत व समजले तर त्याचा संबंध त्याना रोजच्या व्यवहाराशी लावता येणार नाही. साहजिकच ते ज्ञान पुस्तकी राहील. मुले पोपटासारखी इंगजी बोलतील, गाणी म्हणतील. पालकांना आपल्या मुलाला इंग्रजी येते म्हणून धन्यता वाटेल. पण थोड्याच दिवसांत त्यांच्या लक्षात येईल की ही केवळ पोपटपंची आहे. इतर विषयात मुलगा मराठी माध्यमातील मुलापेक्षा मागे पडत आहे. जागतिकीकरणामुळे इंग्रजीला फार महत्व आहे हे खरे पण प्राथमिक स्तरावर तरी मराठी माध्यमाचाच आग्रह सर्वांनी धरावयास हवा.
मोठ्या शहरातील व कॉस्मॉपॉलिटन संस्कृतीत राहणार्या पालकांनी इंग्रजी माध्यमाच्या शाळा निवडल्या तर समजू शकते. पण गावोगावी नव्या महागड्या इंग्रजी शाळा निघत असून त्याची भुरळ पालकांना पडत आहे. माझ्या माहितीच्या अनेक गरीब पालकांनी पोटाला चिमटा काढून आपली मुले महागड्या इंग्रजी शाळेत घातली ती आज पस्तावत आहेत.त्यांची मुले अभ्यासात कच्ची राहिली आहेत. त्यांचे मराठी वाचन थांबले आहे. मराथीतील अपार ज्ञानसंपदा त्यांना पारखी झाली आहे. मराठी वर्तमानपत्रेही वाचणे त्यांना नको वाटते. त्याहीपेक्षा त्यांचे वागणे थाटाचे, प्रौढीचे होऊन ती नातेवाईकांपासून व समाजापासून वेगळी होत आहेत. हा धोका मोठा आहे.
कवी किशोर पंडित यांच्या कवितेत त्यानी म्हटले आहे - ‘ नको पप्पा मम्मी, आई बाबा म्हणा, थोडे थोडे रांगू मराठीत’ मायमराठी या संकेतस्थळावर या विषयावर व मराठीच्या महतीबद्दल अनेक थोर व्यक्तीचे विचार दिले आहेत. पु. ग. सहस्रबुद्धे यानी आपल्या ’माय मराठीची हाक’ या पुस्तकात ह्या संस्कृतिबदलाचा धोका विषद केला आहे. हा संस्कृतीबदल आपल्याला रुचणार आहे का?
अशा विनाशकारी धोरणास सर्वांनी विरोध करून शिक्षणाच्या खाजगी इंग्रजीकरणाचा शासनप्रणित उद्योग थांबविला पाहिजे.
शिक्षण ही ज्ञानदानाची प्रक्रिया आहे. शाळेत मिळालेले ज्ञान घरात, रोजच्या व्यवहारात वापरल्यावरच पक्के होत असते. महाराष्ट्रात आपल्या रोजच्या व्यवहाराची भाषा मराठी आहे. इंग्रजी एक भाषा म्हणून शिकणे वेगळे आणि सर्व विषय इंग्रजीतून शिकणे वेगळे. नवनवे विषय प्रथमच शिकताना आपल्या मातृभाषेतूनच चांगले समजतात व शाळेबाहेरील जीवनात घडणार्या संवादांतून व अनुभवातून ते स्थायी ज्ञानात रुपांतरित होत असतात. अंकगणित, पाढे, लेखन, वाचन यासाठी सभोवतालच्या व रोजच्या अनुभवातील उदाहरणे द्यावी लागतात. दुकानांच्या पाट्याही मराठीत करण्याचा आग्रह धरणार्या शासनाने सर्व विषयांच्या शिक्षणासाठी लहान मुलांवर इंग्रजी लादणे चुकीचेच नाही तर अत्यंत गर्हणीय आहे.
बहुतेक पालकांना इंग्रजीचे ज्ञान बेताचे असते. त्यामुळे मुलांना घरात पालकांचे मार्गदर्शन मिळणार नाही. घरात, बाजारात मराठी बोलले जाते. इंग्रजी भाषेचा मुख्य अडथळा उभा केल्याने मुलांना गणित, विज्ञान, इतिहास, भूगोल हे विषय नीट समजणार नाहीत व समजले तर त्याचा संबंध त्याना रोजच्या व्यवहाराशी लावता येणार नाही. साहजिकच ते ज्ञान पुस्तकी राहील. मुले पोपटासारखी इंगजी बोलतील, गाणी म्हणतील. पालकांना आपल्या मुलाला इंग्रजी येते म्हणून धन्यता वाटेल. पण थोड्याच दिवसांत त्यांच्या लक्षात येईल की ही केवळ पोपटपंची आहे. इतर विषयात मुलगा मराठी माध्यमातील मुलापेक्षा मागे पडत आहे. जागतिकीकरणामुळे इंग्रजीला फार महत्व आहे हे खरे पण प्राथमिक स्तरावर तरी मराठी माध्यमाचाच आग्रह सर्वांनी धरावयास हवा.
मोठ्या शहरातील व कॉस्मॉपॉलिटन संस्कृतीत राहणार्या पालकांनी इंग्रजी माध्यमाच्या शाळा निवडल्या तर समजू शकते. पण गावोगावी नव्या महागड्या इंग्रजी शाळा निघत असून त्याची भुरळ पालकांना पडत आहे. माझ्या माहितीच्या अनेक गरीब पालकांनी पोटाला चिमटा काढून आपली मुले महागड्या इंग्रजी शाळेत घातली ती आज पस्तावत आहेत.त्यांची मुले अभ्यासात कच्ची राहिली आहेत. त्यांचे मराठी वाचन थांबले आहे. मराथीतील अपार ज्ञानसंपदा त्यांना पारखी झाली आहे. मराठी वर्तमानपत्रेही वाचणे त्यांना नको वाटते. त्याहीपेक्षा त्यांचे वागणे थाटाचे, प्रौढीचे होऊन ती नातेवाईकांपासून व समाजापासून वेगळी होत आहेत. हा धोका मोठा आहे.
कवी किशोर पंडित यांच्या कवितेत त्यानी म्हटले आहे - ‘ नको पप्पा मम्मी, आई बाबा म्हणा, थोडे थोडे रांगू मराठीत’ मायमराठी या संकेतस्थळावर या विषयावर व मराठीच्या महतीबद्दल अनेक थोर व्यक्तीचे विचार दिले आहेत. पु. ग. सहस्रबुद्धे यानी आपल्या ’माय मराठीची हाक’ या पुस्तकात ह्या संस्कृतिबदलाचा धोका विषद केला आहे. हा संस्कृतीबदल आपल्याला रुचणार आहे का?
अशा विनाशकारी धोरणास सर्वांनी विरोध करून शिक्षणाच्या खाजगी इंग्रजीकरणाचा शासनप्रणित उद्योग थांबविला पाहिजे.
Friday, September 3, 2010
खोट्या इ-मेल व स्पॅम जाहिरातींपासून सावधान
बर्याच वेळा आपल्याला बक्षिस वा लॉटरी लागल्याच्या इ मेल येतात. काही वेळा मोठी रक्कम असलेला आपल्या नावाचा चेकही स्कॅन करून पाठविलेला असतो. इ मेल पाठविणार्या कंपनीचे नाव प्रसिद्ध कम्पनीच्या नावाशी मिळतेजुळते असते. त्यामुळे खोटेपणाबद्दल शंका येत नाही. फुकट पैसे मिळणार या कल्पनेने अनेक नवखे वा अनभिज्ञ लोक आपली माहिती ( फोटो, पासवर्ड, क्रेडिट कार्ड नंबर) पाठवितात. नंतर त्याना आपण फसविले गेलो असल्याचे समजते. आपल्या बॅंकेच्या खात्यातून परस्पर पैसे काढले जातात. आपल्या नावावर ऑन लाईन वा दुकानात खरेदी केली जाते. एकदा पैसे गेल्यावर मग काहीच करता येत नाही. कारण इ मेल पाठविणारा गायब होतो. इ मेल पाठविणारी कंपनी अस्तित्वातच नाही हे कळते.
आपल्या मित्राची वा नातेवाईकाची संकटात अडकलेल्याची व मनी ट्रॅन्स्फर एजन्सीद्वारा ताबडतोब पैसे पाठविण्याची मेल आली की आपण गोंधळून जातो. काही वेळा भावनेच्या भरात पैसे पाठवितो. नंतर कळते की त्या मित्राची मेल खोटी होती. कोणीतरी मित्राच्या इमेलचा पासवर्ड मिळवून त्यावरून खोती मेल पाठविलेली असते. अशावेळी त्या मित्राशी फोनवर संपर्क साधावा किंवा त्याच्या दुसर्या इमेलवर त्याला मेल आल्याचे कळवावे व खात्री करून घ्यावी.
आपल्याला अनेकवेळा आपल्या मित्रांकडून संपर्क साधण्यासाठी, फोटो पाहण्यासाठी वा अन्य कारणासाठी निमंत्रण मेल येतात. त्यावेळी त्या मित्राचे नाव व मेल पाहून आपण निमंत्रण स्वीकारतो. मग आपले नाव, इमेल अशी माहिती भरायला सांगून आपले नाव सदस्य म्हणून नोदविले जाते. नंतर आपल्या मित्रांना निमंत्रण पाठविण्यासाठी आपला याहू वा जीमेलचा इमेल आयडी व पासवर्ड विचारला जातो. आपल्या पासवर्डचा कोणताही दुरुपयोग केला जाणार नाही अशी ग्वाही दिली जाते. आपण ही माहिती दिली की आपल्या नावाने आपल्या सर्व मित्रांना निमंत्रण पाठविले जाते. सोशल नेटवर्कींगच्या या पद्धतीचा गैरवापर करून अश्लील वा लॉटरीच्या जाहिरातीं पाठविल्या जातात.
वरील सर्व प्रकारच्या धोक्यांपासून सावध राहण्याची गरज आहे. याविषयी प्रत्यक्ष अनुभवातील उदाहरणे व अशा खोट्या इ मेलचा प्रसार थांबविण्यासाठी काय केले पाहिजे. इंटरनेटवरच याविषयी काय माहिती आहे. फसविणार्या व्यक्ती वा संस्थेचा शोध कसा घ्यावा याविषयी माहिती या ब्लॉगवर देण्यात येणार आहे.
सांगलीतील माझे मित्र व प्रसिद्ध सर्जन यांचा मला फोन आला. त्यांच्या याहू मेलवरून कोणीतरी सर्वांना मेल केली होती की ते अनोळख्या जागी अडकून पडले आहेत. त्यांचे सर्व सामान चोरीस गेले आहे व त्वरीत मनी ट्रॅन्स्फरने त्यांच्या नावे पैसे पाठविण्याची मागणी केली होती. प्रत्यक्षात त्याना याहू अकौंट उघडता येत नव्हते कारण त्याचा पासवर्ड बदलण्यात आला होता. त्यांनी विचारले आता काय करायचे. मी त्यांना सांगितले की सर्वाना या खोट्या मेलबद्दल सावधान करा व याहू अकौंट बंद करण्यासाठी याहू ऑफीसशी संपर्क साधा.
एकदा मला अमेरिकेतील माझ्याशी इमेलने संपर्कात असणार्या लेखकाची मला मेल आली की त्यांना मलेशियात टूरवर असताना कोणीतरी पिस्तुलाचा धाक दाखवून लुबाडले आहे व हॉटेलचे पैसे भरण्यासाठी वा परतीच्या विमानाचे तिकीट काढण्यासाठी त्यांच्याकडे पैसे नाहीत. घरच्या लोकांना काळजी वाटू नये म्हणून त्याना न कळविता माझ्याकडे त्यांनी पैसे पाठविण्याची मागणी केली होती. मी प्रथम त्यांच्या दुसर्या इमेलवर निरोप पाठवून मेल खोटी असल्याची खात्री करून घेतली. नंतर सर्वांना तसे कळविण्यास सांगितले.
त्यानंतर अशा मेल आल्या की मी स्पॅम म्हणून काढून टाकत असे.
काल पुण्यात असताना मला अशीच एक पुण्यातीलच माझ्या मित्राच्या नावे मेल आली. स्पेनमध्ये माद्रिद येथे असौन पैसे पाठविण्याची विनंती त्यात केली होती. मी त्या माझ्या मित्राला फोन केला तर त्याने दोन दिवसापूर्वीच त्याचे याहू अकौंट हॅक झाल्याचे त्याने सांगितले. माझ्या मनात आले की खोटी मेल पाठविणार्या व्यक्तीस गाफ़ील ठेऊन त्याच्याबद्दल माहिती मिळविली तर. मग मी त्या मेलला उत्तर पाठवून पैसे कसे पाठवायचे याची विचारणा केली. त्याला लगेच उत्तर आले की वेस्टर्न युनियन मार्फत वा मनी ट्रॅन्स्फरने पैसे पाठवावेत. मी त्याला परत मेल पाठविली की तुमच्या आयडेंटिटीसाठी तुमची अधिक माहिती कळवा. माझा उद्देश असा होता की आनखी काय काय माहिती त्याने मिळविली आहे ते जाणणे. अजून काही त्या मेलचे उत्तर आले नाही आल्यावर याच ब्लॉग याबद्दल माहिती देईन.
दरम्यान मी वेस्टर्न युनियनच्या संकेतस्थळावर मेल पाठविणार्या व्यक्तीविषयी काही माहिती मिळते का पाहिले. तेथे केवळ इमेलवर पैसे पाठविण्याची सोय होती व स्पॅम व फ्रॉडबद्दल विशेष माहिती होती. स्पेनमधील माद्रिद येथे याविषयी शोध घेता त्यांचेही मनीफ्रॉडविषयी संकेतस्थल असल्याचे दिसले.
संदर्भ संकेतस्थळे
http://www.westernunion.com/info/fraudTips.asp?country=global
http://www.westernunion.com/info/fraudScams.asp?country=global
http://www.phonebusters.com/english/recognizeit_emergency.html
http://www.phonebusters.com/english/reportit.html
एकंतरित पाहता इंटरनेटच्या जाळ्यात अनेक कोळी आपले सावज पकडण्यासाठी ना ना प्रकारची आमिषे वा सोंगे घेऊन बसलेली असतात. त्यांच्यापासून सावध असले पाहिजे. व अशा फसवणुकीविषयी सर्वांना प्रशिक्षित करायची आवश्यकता आहे.
४ सप्टेंबरला सकाळ न्यूजग्रुपतर्फे ब्लॉगर्ससाठी अशी एक व्हिडिओ कॉन्फरन्स होणार झाली. त्याचा वृत्तान्त ‘इसकाळ’ मध्ये आला आहे तो खालील दुव्यावर पहावा.
ब्लॉगींगलादेखील आहे कॉपीराईट संरक्षण (सकाळ वृत्तसेवा - Saturday, September 04, 2010 )
माझी प्रतिक्रिया
"मी ब्लॉगर्स कॉन्फरन्सला उपस्थित राहणार होतो. पण काही कारणाने ते शक्य झाले नाही. व्यावसायिक व उद्योजक आता इ मेलचा नव्याने वापर करू लागले आहेत. त्यांचे इ मेल हॅक करण्याचे प्रमाण खूप वाढले आहे. कृपया सायबर खात्याचे इमेल व फोन नंबर्स या सदरात सर्वांसाठी जाहीर करावेत. तसेच हॅक झालेला इमेल कसा बंद करावा याची माहिती द्य़ावी. मी अशाच एका हॅक मेलवरून आलेल्या पैशाच्य़ा मागणी करणार्या व्यक्तीशी पैसे देण्याचे आश्वासन देऊन मेलवरून संपर्क ठेवला आहे. त्याची ओळख कशी शोधता येईल ते कळवावे."
माझ्या शोध कथेची माहिती पुढील ब्लॉग मध्ये वाचा.
आपल्या मित्राची वा नातेवाईकाची संकटात अडकलेल्याची व मनी ट्रॅन्स्फर एजन्सीद्वारा ताबडतोब पैसे पाठविण्याची मेल आली की आपण गोंधळून जातो. काही वेळा भावनेच्या भरात पैसे पाठवितो. नंतर कळते की त्या मित्राची मेल खोटी होती. कोणीतरी मित्राच्या इमेलचा पासवर्ड मिळवून त्यावरून खोती मेल पाठविलेली असते. अशावेळी त्या मित्राशी फोनवर संपर्क साधावा किंवा त्याच्या दुसर्या इमेलवर त्याला मेल आल्याचे कळवावे व खात्री करून घ्यावी.
आपल्याला अनेकवेळा आपल्या मित्रांकडून संपर्क साधण्यासाठी, फोटो पाहण्यासाठी वा अन्य कारणासाठी निमंत्रण मेल येतात. त्यावेळी त्या मित्राचे नाव व मेल पाहून आपण निमंत्रण स्वीकारतो. मग आपले नाव, इमेल अशी माहिती भरायला सांगून आपले नाव सदस्य म्हणून नोदविले जाते. नंतर आपल्या मित्रांना निमंत्रण पाठविण्यासाठी आपला याहू वा जीमेलचा इमेल आयडी व पासवर्ड विचारला जातो. आपल्या पासवर्डचा कोणताही दुरुपयोग केला जाणार नाही अशी ग्वाही दिली जाते. आपण ही माहिती दिली की आपल्या नावाने आपल्या सर्व मित्रांना निमंत्रण पाठविले जाते. सोशल नेटवर्कींगच्या या पद्धतीचा गैरवापर करून अश्लील वा लॉटरीच्या जाहिरातीं पाठविल्या जातात.
वरील सर्व प्रकारच्या धोक्यांपासून सावध राहण्याची गरज आहे. याविषयी प्रत्यक्ष अनुभवातील उदाहरणे व अशा खोट्या इ मेलचा प्रसार थांबविण्यासाठी काय केले पाहिजे. इंटरनेटवरच याविषयी काय माहिती आहे. फसविणार्या व्यक्ती वा संस्थेचा शोध कसा घ्यावा याविषयी माहिती या ब्लॉगवर देण्यात येणार आहे.
सांगलीतील माझे मित्र व प्रसिद्ध सर्जन यांचा मला फोन आला. त्यांच्या याहू मेलवरून कोणीतरी सर्वांना मेल केली होती की ते अनोळख्या जागी अडकून पडले आहेत. त्यांचे सर्व सामान चोरीस गेले आहे व त्वरीत मनी ट्रॅन्स्फरने त्यांच्या नावे पैसे पाठविण्याची मागणी केली होती. प्रत्यक्षात त्याना याहू अकौंट उघडता येत नव्हते कारण त्याचा पासवर्ड बदलण्यात आला होता. त्यांनी विचारले आता काय करायचे. मी त्यांना सांगितले की सर्वाना या खोट्या मेलबद्दल सावधान करा व याहू अकौंट बंद करण्यासाठी याहू ऑफीसशी संपर्क साधा.
एकदा मला अमेरिकेतील माझ्याशी इमेलने संपर्कात असणार्या लेखकाची मला मेल आली की त्यांना मलेशियात टूरवर असताना कोणीतरी पिस्तुलाचा धाक दाखवून लुबाडले आहे व हॉटेलचे पैसे भरण्यासाठी वा परतीच्या विमानाचे तिकीट काढण्यासाठी त्यांच्याकडे पैसे नाहीत. घरच्या लोकांना काळजी वाटू नये म्हणून त्याना न कळविता माझ्याकडे त्यांनी पैसे पाठविण्याची मागणी केली होती. मी प्रथम त्यांच्या दुसर्या इमेलवर निरोप पाठवून मेल खोटी असल्याची खात्री करून घेतली. नंतर सर्वांना तसे कळविण्यास सांगितले.
त्यानंतर अशा मेल आल्या की मी स्पॅम म्हणून काढून टाकत असे.
काल पुण्यात असताना मला अशीच एक पुण्यातीलच माझ्या मित्राच्या नावे मेल आली. स्पेनमध्ये माद्रिद येथे असौन पैसे पाठविण्याची विनंती त्यात केली होती. मी त्या माझ्या मित्राला फोन केला तर त्याने दोन दिवसापूर्वीच त्याचे याहू अकौंट हॅक झाल्याचे त्याने सांगितले. माझ्या मनात आले की खोटी मेल पाठविणार्या व्यक्तीस गाफ़ील ठेऊन त्याच्याबद्दल माहिती मिळविली तर. मग मी त्या मेलला उत्तर पाठवून पैसे कसे पाठवायचे याची विचारणा केली. त्याला लगेच उत्तर आले की वेस्टर्न युनियन मार्फत वा मनी ट्रॅन्स्फरने पैसे पाठवावेत. मी त्याला परत मेल पाठविली की तुमच्या आयडेंटिटीसाठी तुमची अधिक माहिती कळवा. माझा उद्देश असा होता की आनखी काय काय माहिती त्याने मिळविली आहे ते जाणणे. अजून काही त्या मेलचे उत्तर आले नाही आल्यावर याच ब्लॉग याबद्दल माहिती देईन.
दरम्यान मी वेस्टर्न युनियनच्या संकेतस्थळावर मेल पाठविणार्या व्यक्तीविषयी काही माहिती मिळते का पाहिले. तेथे केवळ इमेलवर पैसे पाठविण्याची सोय होती व स्पॅम व फ्रॉडबद्दल विशेष माहिती होती. स्पेनमधील माद्रिद येथे याविषयी शोध घेता त्यांचेही मनीफ्रॉडविषयी संकेतस्थल असल्याचे दिसले.
संदर्भ संकेतस्थळे
http://www.westernunion.com/info/fraudTips.asp?country=global
http://www.westernunion.com/info/fraudScams.asp?country=global
http://www.phonebusters.com/english/recognizeit_emergency.html
http://www.phonebusters.com/english/reportit.html
एकंतरित पाहता इंटरनेटच्या जाळ्यात अनेक कोळी आपले सावज पकडण्यासाठी ना ना प्रकारची आमिषे वा सोंगे घेऊन बसलेली असतात. त्यांच्यापासून सावध असले पाहिजे. व अशा फसवणुकीविषयी सर्वांना प्रशिक्षित करायची आवश्यकता आहे.
४ सप्टेंबरला सकाळ न्यूजग्रुपतर्फे ब्लॉगर्ससाठी अशी एक व्हिडिओ कॉन्फरन्स होणार झाली. त्याचा वृत्तान्त ‘इसकाळ’ मध्ये आला आहे तो खालील दुव्यावर पहावा.
ब्लॉगींगलादेखील आहे कॉपीराईट संरक्षण (सकाळ वृत्तसेवा - Saturday, September 04, 2010 )
माझी प्रतिक्रिया
"मी ब्लॉगर्स कॉन्फरन्सला उपस्थित राहणार होतो. पण काही कारणाने ते शक्य झाले नाही. व्यावसायिक व उद्योजक आता इ मेलचा नव्याने वापर करू लागले आहेत. त्यांचे इ मेल हॅक करण्याचे प्रमाण खूप वाढले आहे. कृपया सायबर खात्याचे इमेल व फोन नंबर्स या सदरात सर्वांसाठी जाहीर करावेत. तसेच हॅक झालेला इमेल कसा बंद करावा याची माहिती द्य़ावी. मी अशाच एका हॅक मेलवरून आलेल्या पैशाच्य़ा मागणी करणार्या व्यक्तीशी पैसे देण्याचे आश्वासन देऊन मेलवरून संपर्क ठेवला आहे. त्याची ओळख कशी शोधता येईल ते कळवावे."
माझ्या शोध कथेची माहिती पुढील ब्लॉग मध्ये वाचा.
Wednesday, June 30, 2010
Some thoughts on drawing pictures
I am very much fond of drawing figures and pictures and get tempted to draw some meaningful figure or portrait on paper, but very often I make mess of it and have to leave the effort within a short time. My hand cannot create what is in my mind. I thought over it and revealed some hard facts about drawing.
Though it is said that we should start from whole to part and from outline to details, one starts drawing the part which appeals him best, eyes in case of human face. However, one forgets that drawing eyes is most difficult part of drawing a face. Any small deviation changes the face completely. Similar is the shading aspect. If you can truly show shadows, the face gets lighted up automatically. Three dimensional objects can be shown by representing depth by shadow. Even ighted portion of the figure can be shown only by creating contrast shadow for other portion not in light.
One good sculpture once commented; “I do not create statue from the stone. It already exists there. What I do is removal of other unwanted material to expose it.” The point is that the three dimensional picture of statue is present I the mind of sculpture and he knows well what part to cut out from stone. One bad thing with stone sculpture is that you cannot undo the action and portion cut cannot be attached again. In painting you can play around to compensate any mistake in drawing.
One simple method of learning to draw is perhaps copy from existing drawing. This provides a constant guide for shadow, color and scale proportion and does not allow logic or imagination to interfere with exact replication. You can draw a graph on paper to guide you or can see the picture through transparent paper or glass with graph marked over it. I have seen one well known painter using epedioscope to reflect the image of picture on canvas drawing board to help him in painting.
Practice of drawing smooth curves and straight lines is prerequisite for memory drawing. Seeing the picture and then drawing it from memory can help to identify loss of details during memorization. Repetition of checking with original picture and modifying drawing can help in proper visual impression. Memorization, though ridiculed by modern education experts, is very helpful to create the background full of resources.
Abstract intricate combination of lines and shadows can prompt imagination to visualize meaningful objects stored in memory. Highly impressive and realistic pictures can be drawn by staring at clouds, curtains or color faded walls. Our imagination interprets the shapes and shadows into real life figures and scenes. These figures suggest relevant distinctive part of image in perception and can become guide to draw novel and imaginary pictures, which are based on our memory experiences.
Modern Painting – It is one of the most controvertial but equally respected form of painting. Picasso evolved it to describe his feelings and impressions in a symbolic way. I feel that it provides the viewers the background like that which is felt while seeing clouds or intricate designs. Some suggestion is needed to grasp the meaning of image in the mind of creator. Hence suitable name is generally given to modern art picture. Pictures drawn by famous painters also creates stimulus to imagination of the viewer even if name is missing. But, in such a case, the theme assumed by viewer may be entirely different than than the painter had in his mind.
One painter had drawn a series of pictures on a theme of Indian widow with white saree. A foreigner got very much impressed with the pictures and exclaimed “ What a good theme of Gandhi !” He had in his memory the picture of Gandhi in white cladding. The painter was shocked with the interpretation but did not say anything. The foreigner purchased the collection thinking it as of Gandhi. May be if he exhibits the pictures without giving explicit name, some viewers may think it of ‘widow’ the real theme. Thus the picture conveys different meanings to different viewers depending on their experience.
One person approached a psychiatric and asked him to examine if he has any phobia. The doctor showed him one rectangle and asked ‘what is it?’ the person replied ‘it is plan of house’. Doctor showed triangle and asked to explain. The person answered ‘It is roof of house’. Doctor showed one small dot, to it person said ‘It is house as seen from high altitude’. The doctor concluded and told the person ‘You have phobia of house’. The person started laughing. He said ‘ It is not me but you. You have a phobia of house. That is why you are showing me house in different forms and asking me to explain.’ Leaving the lighter part of the story, it indicates how man forms perceptions and ignores other viewpoints.
There are different styles of paintings which do not depend on individual painter but method of showing details in a peculiar way, not necessarily realistic but giving prominence to particular details. Rajasthani, Mughal, Varli and many such styles are famous. For example, eyes on faces, flowers and fruits are shown out of proportion to indicate their importance in such drawings.
It is said that the good painting should depict not the realistic scene but the overall impression of it formed in the mind of painter. It then becomes true medium of communication between painter and viewers.
Painting, a creation by painter, is called as ‘Frozen Music’ and should give the pleasure like music composed by a good singer.
Though it is said that we should start from whole to part and from outline to details, one starts drawing the part which appeals him best, eyes in case of human face. However, one forgets that drawing eyes is most difficult part of drawing a face. Any small deviation changes the face completely. Similar is the shading aspect. If you can truly show shadows, the face gets lighted up automatically. Three dimensional objects can be shown by representing depth by shadow. Even ighted portion of the figure can be shown only by creating contrast shadow for other portion not in light.
One good sculpture once commented; “I do not create statue from the stone. It already exists there. What I do is removal of other unwanted material to expose it.” The point is that the three dimensional picture of statue is present I the mind of sculpture and he knows well what part to cut out from stone. One bad thing with stone sculpture is that you cannot undo the action and portion cut cannot be attached again. In painting you can play around to compensate any mistake in drawing.
One simple method of learning to draw is perhaps copy from existing drawing. This provides a constant guide for shadow, color and scale proportion and does not allow logic or imagination to interfere with exact replication. You can draw a graph on paper to guide you or can see the picture through transparent paper or glass with graph marked over it. I have seen one well known painter using epedioscope to reflect the image of picture on canvas drawing board to help him in painting.
Practice of drawing smooth curves and straight lines is prerequisite for memory drawing. Seeing the picture and then drawing it from memory can help to identify loss of details during memorization. Repetition of checking with original picture and modifying drawing can help in proper visual impression. Memorization, though ridiculed by modern education experts, is very helpful to create the background full of resources.
Abstract intricate combination of lines and shadows can prompt imagination to visualize meaningful objects stored in memory. Highly impressive and realistic pictures can be drawn by staring at clouds, curtains or color faded walls. Our imagination interprets the shapes and shadows into real life figures and scenes. These figures suggest relevant distinctive part of image in perception and can become guide to draw novel and imaginary pictures, which are based on our memory experiences.
Modern Painting – It is one of the most controvertial but equally respected form of painting. Picasso evolved it to describe his feelings and impressions in a symbolic way. I feel that it provides the viewers the background like that which is felt while seeing clouds or intricate designs. Some suggestion is needed to grasp the meaning of image in the mind of creator. Hence suitable name is generally given to modern art picture. Pictures drawn by famous painters also creates stimulus to imagination of the viewer even if name is missing. But, in such a case, the theme assumed by viewer may be entirely different than than the painter had in his mind.
One painter had drawn a series of pictures on a theme of Indian widow with white saree. A foreigner got very much impressed with the pictures and exclaimed “ What a good theme of Gandhi !” He had in his memory the picture of Gandhi in white cladding. The painter was shocked with the interpretation but did not say anything. The foreigner purchased the collection thinking it as of Gandhi. May be if he exhibits the pictures without giving explicit name, some viewers may think it of ‘widow’ the real theme. Thus the picture conveys different meanings to different viewers depending on their experience.
One person approached a psychiatric and asked him to examine if he has any phobia. The doctor showed him one rectangle and asked ‘what is it?’ the person replied ‘it is plan of house’. Doctor showed triangle and asked to explain. The person answered ‘It is roof of house’. Doctor showed one small dot, to it person said ‘It is house as seen from high altitude’. The doctor concluded and told the person ‘You have phobia of house’. The person started laughing. He said ‘ It is not me but you. You have a phobia of house. That is why you are showing me house in different forms and asking me to explain.’ Leaving the lighter part of the story, it indicates how man forms perceptions and ignores other viewpoints.
There are different styles of paintings which do not depend on individual painter but method of showing details in a peculiar way, not necessarily realistic but giving prominence to particular details. Rajasthani, Mughal, Varli and many such styles are famous. For example, eyes on faces, flowers and fruits are shown out of proportion to indicate their importance in such drawings.
It is said that the good painting should depict not the realistic scene but the overall impression of it formed in the mind of painter. It then becomes true medium of communication between painter and viewers.
Painting, a creation by painter, is called as ‘Frozen Music’ and should give the pleasure like music composed by a good singer.
Sunday, June 13, 2010
Let us plan for .. Intelligent Green Buildings of Tomorrow
ABSTRACT :
Adoption of Green Building Technology has become mandatory for ensuring sustainable development. However, its wide acceptance would require critical examination of various aspects like energy conservation, cost, strength and durability. Use of modern electronic controls and smart devices can enhance the functionality and performance of green building. Architects should get equipped with technical know-how for planning and designing intelligent green buildings to meet the future needs.
Need of Green Concept
Increasing urbanization has given a boost to building industry and number of bungalows, building complexes and multi-storied buildings are being designed by architects and engineers with innovative concepts and enhanced features. However, it is observed that in many cases, environmental aspects are ignored leading to uncomfortable habitat and increased maintenance and energy requirements. Green building concept needs to be realized by all concerned with building activity and studied in detail by designers and planners for better built environment.
Green or eco-friendly building is often considered as the luxury of wealthy people which is not correct. In fact, it is the necessity of common middle class man who cannot afford to provide air conditioning or pay exorbitant electricity bills. Beautiful landscape, greenery, gardens, soft lighting and high profile architecture with modern interiors is often mistaken to be the ideal house. Green building, on the other hand uses natural materials, utilizes natural ventilation and lighting and achieves energy conservation. Still the majority of buildings lack these features mainly because the builders generally give preference to appearance, economy of space and use of exotic materials. Owners and residents of buildings also realize the lack of comfort and high energy and maintenance requirements only after occupation of buildings.
Critical Appraisal of Green Technology
Green Technology is mandatory for ensuring sustainable development. However, in spite of all out awareness campaigns and promotional efforts, the adoption of this technology has remained marginal and restricted to environmentally conscious or wealthy people with main motive of value addition rather than economy and energy conservation.
In case of building industry, the green tagging of building enhances the value and supercedes other non-green competitors in attracting customers. The cost aspect of green building and loss of other functional requirements like security and durability are often concealed by green builders leading to a failure in convincing common man to adopt green building design. If we really wish to propagate the merits of green building, we must face the inconvenient questions of economy, security and strength put forward by traditional building practitioners and come up with solutions to make green building acceptable to all. It is necessary to examine every aspect of green building design in the light of its counterpart in traditional construction methods and evaluate the costs and benefits in totality. If such a scrutiny reveals superiority of green building, then only it can replace the traditional construction practice.
The main functions of the building are
1. To give shelter from environmental factors like Sun’s heat, rain, wind and extreme vagaries of nature like flood and hurricanes.
2. Provide security to life and property.
3. Provide privacy.
4. Durability and Strength.
5. Aesthetic beauty
6. Comfortable living
Civil engineering considers strength, durability and cost as the main criteria while selecting materials, planning and construction. Architecture gives more stress on aesthetics and comfort and pays attention to fulfilling psychological needs of occupants. Green building techniques seek to conserve and utilize natural resources, emphasize eco-friendly construction and think of minimum carbon footprint on global scale. Though all these approaches are justifiable in their own sense, choice of the material, construction method or type of building are governed mainly by economical and space considerations.
Integration of IT and Green Technology
Green building is need of tomorrow’s future and old methods of construction and use of natural materials though more eco-friendly cannot provide for the needs of tomorrow like space economy, security, modern gadgets and amenities and flexibility in energy management. Fortunately advances in IT and automation controls can make the green building intelligent providing security, energy conservation and weather responsive automated operations. Use of solar energy, LED lighting, Rainwater harvesting, preservation of indoor air quality and thermal comfort zone and waste minimization can be made highly effective and economical through sensor based controls and appliances. Intelligent buildings can protect and enhance the environment and adopt to the changing needs of the environment. Considering the high cost of energy and the need to preserve nature, intelligent buildings are increasingly becoming a necessity today.
Panorama of smart home appliances
Numerous smart control devices are available in market which can be deployed easily for ensuring security, comfort and for energy and water conservation. Restricted access control, intruder alarm, dimmer light controls, bluetooth, Wi-Fi and/or net enabled smart devices, smoke detector, sensor based plumbing fixtures, automatic controls for opening and closing of venetian shutters or blinds etc. Siemens, Tata Honeywell and ABB are some of the world’s largest producers of such controllers.
Coupled with it, there are variety of innovative products like wind powered fans, waterless urinals, dual flush latrines, Light tubes, LED lighting systems which can help in achieving green objectives.
Intelligent design suggests architecture whose enclosures, partitions, lighting, environmental systems, spatial characteristics and qualities can adapt to environmental dynamic situations. When the occupant or guest leaves the room, all electric gadgets are turned off, while the air condition turns to ‘low’.
Intelligent Green Buildings of Tomorrow
Energy, buildings, and the environment are interlinked in a symbiotic relationship, and the results of this interaction can be optimized for maximum gains by convergence of Green and Intelligent building concepts.
An intelligent building is one in which the building fabric, space, services and information systems can respond in an efficient manner to the initial and changing demands of the owner, the occupier and be in harmony with the environment. Intelligent buildings not only have energy efficiency but also have safety and telecommunications systems and other required automations propelled by innovations. Intelligent buildings are designed to increase efficiency of lighting, monitoring, safety & security, emergency systems, HVAC, door and window operations, guest registration and many more facets.
An intelligent building system concept recognizes that the true cost of the building is not its cost of construction; it must include the operating and maintenance costs over the structure’s life span. Intelligent buildings yield cost reductions over all these areas by optimizing energy use through automated control, communication and management systems. They also guard against repair costs, employee time, productivity loss, revenue loss and the loss of customers to competitors. The building can be viewed as a source of power and automation systems can execute new strategies to shift load and take pressure off of peak demand time.
Automation technology can be used to help utilities control and shift the demand for power at critical times and such automatic balancing of energy load over group of buildings can achieve significant reduction in energy demand. Smart buildings use energy in a clean and efficient way thus becoming green buildings. Though it is not in complete synchronization with the USGB’s LEED definition of green buildings, but in the larger context of energy and the environment, building intelligence may be more critical in future than many other factors.
Design of Intelligent Green Building
The ability to perform accurate whole building energy, water, and carbon emission analysis early during the design phase is essential for green building design. Simulating a building's energy use is a hard problem, requiring not only a model of the building and the materials that make it up but also a model of the building's location, with the path of the sun through the year and weather data that is accurate and detailed, including humidity, wind, simple daytime-nighttime temperatures, and a host of other location specific parameters.
There are many modeling and simulation tools for design of green building
1. Simplified Whole Building Energy simulation tools include: ASEAM, Carrier HAP, Energy-10 and TRACE 600.
2. Detailed simulation tools include: BLAST, DOE-2, ESP-r.
3. Lighting and Day lighting Simulation - ADELINE, RADIANCE, SUPERLITE
4. Solar System Simulation - TRNSYS
5. Ecotect is a whole-building simulator that combines an interactive building design interface and 3D modeller with a wide range of environmental analysis tools for a detailed assessment of solar, thermal, lighting, shadows & shading design, energy & building regulations, acoustics, air flow, cost & resource performance of buildings at any scale. It can be used as plugin in Autocad.
6. A computable Revit design model is a great fit for the analyses needed for sustainable design — even during schematic design. As soon as the layout of a building's walls, windows, roofs, floors, and interior are established, a Revit model can do whole building analyses.
7. Green Building Studio Web service meet ASHRAE Standard 140 and is certified by the U.S. Department of Energy. Built specifically for architects and using gbXML for data exchange across the Internet, the GBSWeb service can be used for building designs and sophisticated energy analysis.
Selection of a simulation program should consider the project requirements, time and cost, availability of computer system and experience of the user. Once the building completed and people use it, it should be monitored for the actual performance. Various sensors have to be used for such monitoring. This is called commissioning, and is crucial to the green building industry. Data from commissioning should be fed back into simulation programs, to make their models more accurate and complete.
Role of Green Architects
The architects should learn the basic concepts of green and eco-friendly building and make appropriate changes in methods and materials they are using for the building design. In order to achieve desired green rating, they should use modeling and simulation tools after necessary customization to suit client’s specific requirements and site constraints.
It is also necessary for the architects to get up to date knowledge of the modern electronic control systems that can be incorporated in the green building at design stage to enhance its utility, functionality and flexibility to respond to the changing environment and meet location specific requirements.
Role of Dnyandeep
Dnyandeep Education & Research Foundation has launched a website www.green-tech.biz to act as an effective medium for creating awareness about environmental protection and for popularization of green building/green city concept. The website includes all technical papers presented in the earlier workshops and seminars on this topic. It is proposed to have networking of architects and builders for information exchange and transfer of technical know-how.
The foundation is planning to provide all necessary guidance and training to architect members with the help of experts in Green Building Design, IT, Instrumentation and Control though this website.
Let us hope that with active participation from all concerned we will be able to usher a new era of intelligent green buildings affordable to all in future.
Adoption of Green Building Technology has become mandatory for ensuring sustainable development. However, its wide acceptance would require critical examination of various aspects like energy conservation, cost, strength and durability. Use of modern electronic controls and smart devices can enhance the functionality and performance of green building. Architects should get equipped with technical know-how for planning and designing intelligent green buildings to meet the future needs.
Need of Green Concept
Increasing urbanization has given a boost to building industry and number of bungalows, building complexes and multi-storied buildings are being designed by architects and engineers with innovative concepts and enhanced features. However, it is observed that in many cases, environmental aspects are ignored leading to uncomfortable habitat and increased maintenance and energy requirements. Green building concept needs to be realized by all concerned with building activity and studied in detail by designers and planners for better built environment.
Green or eco-friendly building is often considered as the luxury of wealthy people which is not correct. In fact, it is the necessity of common middle class man who cannot afford to provide air conditioning or pay exorbitant electricity bills. Beautiful landscape, greenery, gardens, soft lighting and high profile architecture with modern interiors is often mistaken to be the ideal house. Green building, on the other hand uses natural materials, utilizes natural ventilation and lighting and achieves energy conservation. Still the majority of buildings lack these features mainly because the builders generally give preference to appearance, economy of space and use of exotic materials. Owners and residents of buildings also realize the lack of comfort and high energy and maintenance requirements only after occupation of buildings.
Critical Appraisal of Green Technology
Green Technology is mandatory for ensuring sustainable development. However, in spite of all out awareness campaigns and promotional efforts, the adoption of this technology has remained marginal and restricted to environmentally conscious or wealthy people with main motive of value addition rather than economy and energy conservation.
In case of building industry, the green tagging of building enhances the value and supercedes other non-green competitors in attracting customers. The cost aspect of green building and loss of other functional requirements like security and durability are often concealed by green builders leading to a failure in convincing common man to adopt green building design. If we really wish to propagate the merits of green building, we must face the inconvenient questions of economy, security and strength put forward by traditional building practitioners and come up with solutions to make green building acceptable to all. It is necessary to examine every aspect of green building design in the light of its counterpart in traditional construction methods and evaluate the costs and benefits in totality. If such a scrutiny reveals superiority of green building, then only it can replace the traditional construction practice.
The main functions of the building are
1. To give shelter from environmental factors like Sun’s heat, rain, wind and extreme vagaries of nature like flood and hurricanes.
2. Provide security to life and property.
3. Provide privacy.
4. Durability and Strength.
5. Aesthetic beauty
6. Comfortable living
Civil engineering considers strength, durability and cost as the main criteria while selecting materials, planning and construction. Architecture gives more stress on aesthetics and comfort and pays attention to fulfilling psychological needs of occupants. Green building techniques seek to conserve and utilize natural resources, emphasize eco-friendly construction and think of minimum carbon footprint on global scale. Though all these approaches are justifiable in their own sense, choice of the material, construction method or type of building are governed mainly by economical and space considerations.
Integration of IT and Green Technology
Green building is need of tomorrow’s future and old methods of construction and use of natural materials though more eco-friendly cannot provide for the needs of tomorrow like space economy, security, modern gadgets and amenities and flexibility in energy management. Fortunately advances in IT and automation controls can make the green building intelligent providing security, energy conservation and weather responsive automated operations. Use of solar energy, LED lighting, Rainwater harvesting, preservation of indoor air quality and thermal comfort zone and waste minimization can be made highly effective and economical through sensor based controls and appliances. Intelligent buildings can protect and enhance the environment and adopt to the changing needs of the environment. Considering the high cost of energy and the need to preserve nature, intelligent buildings are increasingly becoming a necessity today.
Panorama of smart home appliances
Numerous smart control devices are available in market which can be deployed easily for ensuring security, comfort and for energy and water conservation. Restricted access control, intruder alarm, dimmer light controls, bluetooth, Wi-Fi and/or net enabled smart devices, smoke detector, sensor based plumbing fixtures, automatic controls for opening and closing of venetian shutters or blinds etc. Siemens, Tata Honeywell and ABB are some of the world’s largest producers of such controllers.
Coupled with it, there are variety of innovative products like wind powered fans, waterless urinals, dual flush latrines, Light tubes, LED lighting systems which can help in achieving green objectives.
Intelligent design suggests architecture whose enclosures, partitions, lighting, environmental systems, spatial characteristics and qualities can adapt to environmental dynamic situations. When the occupant or guest leaves the room, all electric gadgets are turned off, while the air condition turns to ‘low’.
Intelligent Green Buildings of Tomorrow
Energy, buildings, and the environment are interlinked in a symbiotic relationship, and the results of this interaction can be optimized for maximum gains by convergence of Green and Intelligent building concepts.
An intelligent building is one in which the building fabric, space, services and information systems can respond in an efficient manner to the initial and changing demands of the owner, the occupier and be in harmony with the environment. Intelligent buildings not only have energy efficiency but also have safety and telecommunications systems and other required automations propelled by innovations. Intelligent buildings are designed to increase efficiency of lighting, monitoring, safety & security, emergency systems, HVAC, door and window operations, guest registration and many more facets.
An intelligent building system concept recognizes that the true cost of the building is not its cost of construction; it must include the operating and maintenance costs over the structure’s life span. Intelligent buildings yield cost reductions over all these areas by optimizing energy use through automated control, communication and management systems. They also guard against repair costs, employee time, productivity loss, revenue loss and the loss of customers to competitors. The building can be viewed as a source of power and automation systems can execute new strategies to shift load and take pressure off of peak demand time.
Automation technology can be used to help utilities control and shift the demand for power at critical times and such automatic balancing of energy load over group of buildings can achieve significant reduction in energy demand. Smart buildings use energy in a clean and efficient way thus becoming green buildings. Though it is not in complete synchronization with the USGB’s LEED definition of green buildings, but in the larger context of energy and the environment, building intelligence may be more critical in future than many other factors.
Design of Intelligent Green Building
The ability to perform accurate whole building energy, water, and carbon emission analysis early during the design phase is essential for green building design. Simulating a building's energy use is a hard problem, requiring not only a model of the building and the materials that make it up but also a model of the building's location, with the path of the sun through the year and weather data that is accurate and detailed, including humidity, wind, simple daytime-nighttime temperatures, and a host of other location specific parameters.
There are many modeling and simulation tools for design of green building
1. Simplified Whole Building Energy simulation tools include: ASEAM, Carrier HAP, Energy-10 and TRACE 600.
2. Detailed simulation tools include: BLAST, DOE-2, ESP-r.
3. Lighting and Day lighting Simulation - ADELINE, RADIANCE, SUPERLITE
4. Solar System Simulation - TRNSYS
5. Ecotect is a whole-building simulator that combines an interactive building design interface and 3D modeller with a wide range of environmental analysis tools for a detailed assessment of solar, thermal, lighting, shadows & shading design, energy & building regulations, acoustics, air flow, cost & resource performance of buildings at any scale. It can be used as plugin in Autocad.
6. A computable Revit design model is a great fit for the analyses needed for sustainable design — even during schematic design. As soon as the layout of a building's walls, windows, roofs, floors, and interior are established, a Revit model can do whole building analyses.
7. Green Building Studio Web service meet ASHRAE Standard 140 and is certified by the U.S. Department of Energy. Built specifically for architects and using gbXML for data exchange across the Internet, the GBSWeb service can be used for building designs and sophisticated energy analysis.
Selection of a simulation program should consider the project requirements, time and cost, availability of computer system and experience of the user. Once the building completed and people use it, it should be monitored for the actual performance. Various sensors have to be used for such monitoring. This is called commissioning, and is crucial to the green building industry. Data from commissioning should be fed back into simulation programs, to make their models more accurate and complete.
Role of Green Architects
The architects should learn the basic concepts of green and eco-friendly building and make appropriate changes in methods and materials they are using for the building design. In order to achieve desired green rating, they should use modeling and simulation tools after necessary customization to suit client’s specific requirements and site constraints.
It is also necessary for the architects to get up to date knowledge of the modern electronic control systems that can be incorporated in the green building at design stage to enhance its utility, functionality and flexibility to respond to the changing environment and meet location specific requirements.
Role of Dnyandeep
Dnyandeep Education & Research Foundation has launched a website www.green-tech.biz to act as an effective medium for creating awareness about environmental protection and for popularization of green building/green city concept. The website includes all technical papers presented in the earlier workshops and seminars on this topic. It is proposed to have networking of architects and builders for information exchange and transfer of technical know-how.
The foundation is planning to provide all necessary guidance and training to architect members with the help of experts in Green Building Design, IT, Instrumentation and Control though this website.
Let us hope that with active participation from all concerned we will be able to usher a new era of intelligent green buildings affordable to all in future.
Business Opportunities in Green Energy Sector
Abstract
There is global awareness about the need of reducing carbon footprint and use of non conventional energy sources. India has ample solar energy potential, numerous sites for harvesting wind energy, vast length of sea coast for tapping tidal energy, huge quantities of agro-wastes and nuclear energy capability. Still, there is very slow progress in wide scale application and adoption of these energy alternatives due to higher initial capital requirements and lack of mass scale education about the payback calculations and overall economics.
Generally large scale investments are necessary for research, pilot plant studies and commercialization of techno-economically viable projects. The investors need to be educated about the future business opportunities that exist in these projects.
Multimedia Communication channels like TV and internet should be employed for creating mass awareness. Web technology with video conferencing, actual visits and technical workshops should be arranged for prospective investors from industry and financial institutions. Dnyandeep Foundation has organized number of workshops, launched website and started green-tech yahoo group to boost these activities. The paper highlights the efforts being made worldwide in this direction, lists the business opportunities in manufacture of green technology items and suggests the action plan for speeding implementation of alternative technology in India.
-------------------------------------------------------------------------------
Introduction
Climate change is a threat to mankind. The earth's average surface temperature has increased by 0.3-0.6 0C since the end of the 19th century. Such increase in temperature may seem to be minimal to us but they can lead to a disaster There is global awareness about the need of reducing carbon footprint and use of non conventional energy sources. All countries have undertaken ambitious programs to reduce carbon emissions and are investing heavily in green products and processes.
India has many strategic advantages for becoming a world leader in this activity. It has ample solar energy potential, numerous sites for harvesting wind energy, vast length of sea coast for tapping tidal energy, huge quantities of agro-wastes and nuclear energy capability. More important than the natural resources, it has a large pool of skilled human resource which can develop new economical and efficient technologies for harnessing natural resources to meet energy needs of India.
India is the only country in the world to have a dedicated Ministry of Non-conventional Energy Sources (MNES). It has planned to achieve 10% of total capacity addition in the present capacity of 8,000 MW through renewable sources by 2012. To achieve this target, India has initiated many favorable policy instruments to support renewable energy technologies.
India's Central Electricity Regulatory Commission (CERC) has announced new system of feed-in tariffs for renewable energy, including both wind and solar energy. CERC has focused on setting preferential tariffs for the period of debt repayment while maintaining an "adequate IRR" or internal rate of return. The regulations says that the discount rate used in determining the tariff will be the average weighted cost of capital. Further, the tariff, defined as the levelized cost of energy, is derived from the specific "useful life" of each technology.
Even after the launch of various schemes by government to boost use of non-conventional energy sources, still there is very slow progress in wide scale application and adoption of these energy alternatives due to higher initial capital requirements and lack of mass scale education about the payback calculations and overall economics.
Potential and Achievements in Renewable Energy Applications
Sources/Systems Potential Cumulative Installed Capacity
(31.3 .2006)
Wind Power 45,000 5310.4
Bio-Power (Agri residues and
Plantations) 61,000 46.53
Co-generation Baggasse 5 ,000 867
Small Hydro (up to 25 MW) 15,000 1826.43
Waste to Energy 7 ,000 34.95
Solar Photovoltaics 20 MW per sq. km. 2 .74
Total 8088.05
New Technological Advances
Some of the new technological advances and initiatives in green technology sector on the global scale can be listed as follow.
1. Solar cells could soon be produced more cheaply using nanoparticle "inks". These nanoparticles can help in printing solar cells like newspaper or painted onto the sides of buildings or rooftops to absorb electricity-producing sunlight.
2. First algae fuel-powered vehicle in the world was officially launched in San Francisco. The car, called Algaeus is a modified Toyota Prius, which derives power from green crude, from Sapphire Energy. The car runs on an astonishing 150 miles per gallon of green fuel.
3. Germany to Launch Nationwide Hydrogen Fuel Network by 2015
4. Using a carbon nanotube instead of traditional silicon, researchers have created the basic elements of a solar cell that hopefully will lead to much more efficient ways of converting light to electricity than now used in calculators and on rooftops.
5. The flowing waters in the rivers and tidal waves can be a good source of alternative energy.
6. Offshore wind turbines can be used to harness windpower on Indian coastline
7. China is going to build the world's largest plant in with an estimated project completion time of 2019. The plant will be built in Inner Mongolia and the first phase of construction will start on June 1 2010 and cover 25 square miles. The giant complex will be producing 2000 megawatts of power!
Indian Scenario
a) Research & Development Areas
1. Non conventional energy sources
2. Innovative green products
3. Development of waste recycling and reuse techniques
b) Business opportunities in Manufacturing
1. Production of eco-friendly building materials.
2. Reuse of foundry sand in concrete
3. Use of Flyash in bricks and concrete blocks
4. Different interior decoration products of natural materials like Bamboo, Jute, Coconut fibres
5. Sensor based water and energy saving devices
6. Production of solar concentrators
Generally large scale investments are necessary for research, pilot plant studies and commercialization of techno-economically viable projects. The investors need to be educated about the future business opportunities that exist in these projects. Multimedia Communication channels like TV and internet should be employed for creating mass awareness. Web technology with video conferencing, actual visits and technical workshops should be arranged for prospective investors from industry and financial institutions.
Dnyandeep Foundation’s Initiative - Green-Tech
Green-Tech is a membership supported special project division of Dnyandeep Education & Research Foundation whose mission is to promote green technology in India. The foundation had launched two websites www.envis.org and green city portal. It has also conducted number of seminars on green building at various places in Maharashtra, latest being Green-Tech 2009 at Shivaji University in Feb. 2009. During the discussions with delegates of green building seminars it was revealed that there is lack of communication between green product manufacturers and user community of professionals. Latest technical knowledge and new innovative green products as well as ingenious products are difficult to locate and procure.
To bridge this gap and enhance information exchange for implementation of Green Building Objectives, Dnyandeep Foundation has launched green-tech yahoo group and plans to develop Green-Tech portal website to provide networking and e-commerce facilities for green products and processes.
1. Green Product Directory
The Green Product Directory shall provide an extensive listing of green products and technologies available in India. This Directory shall provide a reliable tool for building professionals and the general public to conveniently locate suppliers and service providers of green building products, ranging from foundation and framing materials to finishing touches.
This will help in showcasing new products to community, searching and comparing green products and will facilitate sale and purchase.
2. Professionals Directory
Membership
Green-Tech offers annual membership for students, Teachers, Professionals and Organizations in the field of Engineering and Green Building Industry.
Member Benefits:
Directory listing with Members page on Green-Tech website
A platform for members to network and share common interests
Access to research on issues related to sustainable development.
Summary
Great opportunities exist for development of Green business in India. Web technology can effective provide platform for creating awareness, imparting education and an interactive effective mechanism for boosting and monitoring the growth of business in Green Technology sector.
There is global awareness about the need of reducing carbon footprint and use of non conventional energy sources. India has ample solar energy potential, numerous sites for harvesting wind energy, vast length of sea coast for tapping tidal energy, huge quantities of agro-wastes and nuclear energy capability. Still, there is very slow progress in wide scale application and adoption of these energy alternatives due to higher initial capital requirements and lack of mass scale education about the payback calculations and overall economics.
Generally large scale investments are necessary for research, pilot plant studies and commercialization of techno-economically viable projects. The investors need to be educated about the future business opportunities that exist in these projects.
Multimedia Communication channels like TV and internet should be employed for creating mass awareness. Web technology with video conferencing, actual visits and technical workshops should be arranged for prospective investors from industry and financial institutions. Dnyandeep Foundation has organized number of workshops, launched website and started green-tech yahoo group to boost these activities. The paper highlights the efforts being made worldwide in this direction, lists the business opportunities in manufacture of green technology items and suggests the action plan for speeding implementation of alternative technology in India.
-------------------------------------------------------------------------------
Introduction
Climate change is a threat to mankind. The earth's average surface temperature has increased by 0.3-0.6 0C since the end of the 19th century. Such increase in temperature may seem to be minimal to us but they can lead to a disaster There is global awareness about the need of reducing carbon footprint and use of non conventional energy sources. All countries have undertaken ambitious programs to reduce carbon emissions and are investing heavily in green products and processes.
India has many strategic advantages for becoming a world leader in this activity. It has ample solar energy potential, numerous sites for harvesting wind energy, vast length of sea coast for tapping tidal energy, huge quantities of agro-wastes and nuclear energy capability. More important than the natural resources, it has a large pool of skilled human resource which can develop new economical and efficient technologies for harnessing natural resources to meet energy needs of India.
India is the only country in the world to have a dedicated Ministry of Non-conventional Energy Sources (MNES). It has planned to achieve 10% of total capacity addition in the present capacity of 8,000 MW through renewable sources by 2012. To achieve this target, India has initiated many favorable policy instruments to support renewable energy technologies.
India's Central Electricity Regulatory Commission (CERC) has announced new system of feed-in tariffs for renewable energy, including both wind and solar energy. CERC has focused on setting preferential tariffs for the period of debt repayment while maintaining an "adequate IRR" or internal rate of return. The regulations says that the discount rate used in determining the tariff will be the average weighted cost of capital. Further, the tariff, defined as the levelized cost of energy, is derived from the specific "useful life" of each technology.
Even after the launch of various schemes by government to boost use of non-conventional energy sources, still there is very slow progress in wide scale application and adoption of these energy alternatives due to higher initial capital requirements and lack of mass scale education about the payback calculations and overall economics.
Potential and Achievements in Renewable Energy Applications
Sources/Systems Potential Cumulative Installed Capacity
(31.3 .2006)
Wind Power 45,000 5310.4
Bio-Power (Agri residues and
Plantations) 61,000 46.53
Co-generation Baggasse 5 ,000 867
Small Hydro (up to 25 MW) 15,000 1826.43
Waste to Energy 7 ,000 34.95
Solar Photovoltaics 20 MW per sq. km. 2 .74
Total 8088.05
New Technological Advances
Some of the new technological advances and initiatives in green technology sector on the global scale can be listed as follow.
1. Solar cells could soon be produced more cheaply using nanoparticle "inks". These nanoparticles can help in printing solar cells like newspaper or painted onto the sides of buildings or rooftops to absorb electricity-producing sunlight.
2. First algae fuel-powered vehicle in the world was officially launched in San Francisco. The car, called Algaeus is a modified Toyota Prius, which derives power from green crude, from Sapphire Energy. The car runs on an astonishing 150 miles per gallon of green fuel.
3. Germany to Launch Nationwide Hydrogen Fuel Network by 2015
4. Using a carbon nanotube instead of traditional silicon, researchers have created the basic elements of a solar cell that hopefully will lead to much more efficient ways of converting light to electricity than now used in calculators and on rooftops.
5. The flowing waters in the rivers and tidal waves can be a good source of alternative energy.
6. Offshore wind turbines can be used to harness windpower on Indian coastline
7. China is going to build the world's largest plant in with an estimated project completion time of 2019. The plant will be built in Inner Mongolia and the first phase of construction will start on June 1 2010 and cover 25 square miles. The giant complex will be producing 2000 megawatts of power!
Indian Scenario
a) Research & Development Areas
1. Non conventional energy sources
2. Innovative green products
3. Development of waste recycling and reuse techniques
b) Business opportunities in Manufacturing
1. Production of eco-friendly building materials.
2. Reuse of foundry sand in concrete
3. Use of Flyash in bricks and concrete blocks
4. Different interior decoration products of natural materials like Bamboo, Jute, Coconut fibres
5. Sensor based water and energy saving devices
6. Production of solar concentrators
Generally large scale investments are necessary for research, pilot plant studies and commercialization of techno-economically viable projects. The investors need to be educated about the future business opportunities that exist in these projects. Multimedia Communication channels like TV and internet should be employed for creating mass awareness. Web technology with video conferencing, actual visits and technical workshops should be arranged for prospective investors from industry and financial institutions.
Dnyandeep Foundation’s Initiative - Green-Tech
Green-Tech is a membership supported special project division of Dnyandeep Education & Research Foundation whose mission is to promote green technology in India. The foundation had launched two websites www.envis.org and green city portal. It has also conducted number of seminars on green building at various places in Maharashtra, latest being Green-Tech 2009 at Shivaji University in Feb. 2009. During the discussions with delegates of green building seminars it was revealed that there is lack of communication between green product manufacturers and user community of professionals. Latest technical knowledge and new innovative green products as well as ingenious products are difficult to locate and procure.
To bridge this gap and enhance information exchange for implementation of Green Building Objectives, Dnyandeep Foundation has launched green-tech yahoo group and plans to develop Green-Tech portal website to provide networking and e-commerce facilities for green products and processes.
1. Green Product Directory
The Green Product Directory shall provide an extensive listing of green products and technologies available in India. This Directory shall provide a reliable tool for building professionals and the general public to conveniently locate suppliers and service providers of green building products, ranging from foundation and framing materials to finishing touches.
This will help in showcasing new products to community, searching and comparing green products and will facilitate sale and purchase.
2. Professionals Directory
Membership
Green-Tech offers annual membership for students, Teachers, Professionals and Organizations in the field of Engineering and Green Building Industry.
Member Benefits:
Directory listing with Members page on Green-Tech website
A platform for members to network and share common interests
Access to research on issues related to sustainable development.
Summary
Great opportunities exist for development of Green business in India. Web technology can effective provide platform for creating awareness, imparting education and an interactive effective mechanism for boosting and monitoring the growth of business in Green Technology sector.
Thursday, June 10, 2010
सोलापूरचा सांडपाणी प्रक्रिया आणि पुनर्वापर प्रकल्प
सोलापूरसाठी जलव्यवस्थापन
पाण्याचा दर्जा व उपलब्धता या दोन्ही गोष्टी शहराच्या व उद्योगांच्या विकासासाठी आवश्यक असतात. सोलापूर महानगराची वाढ झपाट्याने होत आहे. मात्र या वाढीसाठी लागणार्या पाण्याच्या स्रोतांचे योग्य व्यवस्थापन झाले नाही तर भविष्यात पाण्याची तीव्र टंचाई निर्माण होऊन शहराचा विकास अशक्य होईल. उपल्ब्ध पाण्याच्या स्रोतांचे संरक्षण, भूजल संवर्धन, पर्जन्य जल संकलन, सांडपाण्यावर प्रक्रिया करून त्याचा पुनर्वापर, पाणी पुरवठा वितरणातील गळती कमी करणे इत्यादी योजना त्वरित हाती घेणे गरजेचे आहे. यासंदर्भात सोलापूर महानगरपालिकेने एक अभिनव प्रकल्प हाती घेतला आहे.
सांडपाणी प्रक्रिया आणि पुनर्वापर प्रकल्प
सोलापूर शहराला जोडूनच असलेल्या आहेरवाडी परिसरात केंद्र सरकारच्या ऊर्जा मंत्रालयातर्फे औष्णिक ऊर्जा प्रकल्प सुरू होत आहे. या ऊर्जा प्रकल्पासाठी लागणारी पाण्याची गरज ओळखून सोलापूर महानगरपालिकेने सांडपाणी शुद्धीकरण व पुनर्वापराची योजना हाती घेतली आहे. ह्या प्रकल्पाची उभारणी व प्रकल्प चालविण्याचे काम वाबाग या आंतरराष्ट्रीय कंपनीस बीओटी तत्वावर देण्यात आले आहे.
दररोज ७५ दशलक्ष लिटर सांडपाणी शुद्धिकरणाची यंत्रणा उभारून पंचवीस वर्षे ती स्वखर्चाने चालविणे व शुद्ध केलेले पाणी महापालिकेस एका विशिष्ट दराने विकत देणे असे प्रकल्पाचे स्वरूप आहे. या पाण्याचा दर्जा नियोजित नॅशनल थर्मल पॉवर प्लँटसाठी सुयोग्य ठरावा अशी त्यात अट असून हे पाणी महापालिका पुन्हा योग्य दराने नॅशनल थर्मल पॉवर प्लँटला विकणार आहे. प्रदूषण नियंत्रण व औद्योगिक वापरासाठी पाणीपुरवठा या दोन्ही गोष्टी यात साधल्या जाणार असून महापालिकेवर यासाठी कोणताही आर्थिक बोजा पडणार नाही.
या प्रकल्पासाठी आलेल्या निविदांचॆ शास्त्रीय मूल्यमापन करण्याच्या समितीवर विषय तज्ज्ञ म्हणून माझी तसेच प्रा. जी. के. देशमुख व प्रा. घाईतिडक यांची नेमणूक झाली होती. त्यामुळे या सोलापूर महानगरपालिकेने तयार केलेल्या बीओटी प्रस्तावाच्या अटी, निविदा भरणार्या कंपन्यांनी सादर केलेले विविध शुद्धीकरण पर्याय व प्रकल्पाची योग्य अंमलबजावणी होण्यात येऊ शकणार्या संभाव्य अडचणी याचा साकल्याने विचार करण्याची संधी मिळाली.
या विषयी महापालिका अधिकारी व प्रस्ताव सादर करणार्या तज्ज्ञांशी झालेल्या चर्चेतून या प्रकल्पाविषयी काही मुद्दे उपस्थित झाले त्याविषयीची माहिती सर्वांना व्हावी व त्या अनुषंगाने असे प्रकल्प यशस्वी होण्यासाठी कोणती काळजी घेतली पाहिजे याविषयी माझे विचार व्यक्त करीत आहे.
प्रकल्प मूल्यमापन व सूचना
१. सोलापूर महानगरपालिकेने तयार केलेल्या बीओटी प्रस्तावात निविदा भरणार्या कंपन्यांसाठी पात्रता अटी कडक होत्या. गेल्या तीन वर्षांत किमान १०० कोटी रुपये उलाढाल व स्थावर मालमत्ता ५० कोटींपेक्षा जास्त असणे यासाठी बंधनकारक होते. तसेच किमान दोन सांडपाणी प्रक्रिया प्रकल्प उभारून तीन वर्षे चालविण्याचा भारतातील अनुभव आवश्यक होता. या अटींमुळे कोणत्याही नव्या वा छोट्या कंपन्यांना यात सहभागी होता आले नाही. भारतातील दोन व आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील दोन कंपन्यांनी निविदा सादर केल्या.
२. सांडपाण्याचा गुणवत्ता दर्जा व प्रवाहमात्रा सतत बदत असते. दिवसभरातील पाण्याचा वापर व ऋतूमुळेही सांडपाण्याच्या प्रवाहात व दर्जात बदल होतो. म्हणून डिझाईनसाठी केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळाने भारतीय शहरांतील सांडपाण्याचा दर्जा व प्रवाह मात्रांचे सरासरी आकडे व महत्तमचे सरासरीशी असणारे प्रमाण गृहीत धरणे अधिक योग्य झाले असते. सोलापूर महानगरपालिकेने सांडपाण्याचा गुणवत्ता दर्जा व प्रवाहमात्रा दिल्याने निविदा भरणार्या कंपन्यांनी यासंदर्भात वेगवेगळी गृहिते मानून डिझाईनचे खर्चाचे अंदाज केले होते.
३. शहरातील सांडपाण्यामध्ये औद्योगिक सांडपाण्याचा समावेश असणार नाही असे आश्वासन दिले असल्याने अशा सांडपाण्याच्या वेगळ्या विल्हेवाटीविषयी औद्योगिक आस्थापनांवर निर्बंध घालणे आवश्य आहे. महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळाकडून नाहरकत प्रमाणपत्र मिळविण्याची जबाबदारी महापालिकेने घेतल्याने या प्रकल्पामुळे केव्हाही व कोणतेही प्रदूषण होणार नाही याची खबरदारी महापालिकेस घ्यावी लागणार आहे.
४. शुद्धीकरणासाठी एरोबिक सस्पेंडेड ग्रोथ या एकाच पद्धतीचे बंधन घातल्याने अन्य कमी ऊर्जा लागणार्या पर्यायांचा प्रस्तावात समावेश होऊ शकला नाही. याऎवजी शुद्ध केलेल्या पाण्याचा दर्जा एवढाच मापदंड ठेऊन प्रक्रिया निवडीचे स्वातंत्र्य देता आले असते.
५. बीओटी ची मुदत २५ वर्षे एवढी प्रदीर्घ ठेवल्याने मधल्या काळात तंत्रज्ञानातील सुधारणांचा फायदा घेऊन प्रक्रिया पद्धत बदलण्याची वा बीओटी अटींबाबत फेरआढावा घेण्याची लवचिकता नसल्याने भविष्यात काही अडचणी उद्भवू शकतात.
६. औष्णिक ऊर्जा प्रकल्पास देण्यात येणार्या पाण्याचा दर्जा व विना खंड ठराविक पाणीपुरवठ्याची निश्चिती या गोष्टी पाळल्या तरच औष्णिक ऊर्जा प्रकल्प पाणी खरेदी करेल. त्यांच्याशी करार करताना प्रक्रियेतील त्रुटींमुळे महापालिकेस कोणतीही अडचण येणार नाही वा आर्थिक झळ बसणार नाही व त्यासबंधीची सर्व जबाबदारी प्रक्रिया कारकावर राहील याचा स्पष्ट उल्लेख व त्यास प्रक्रियाकारकाची संमती असणे आवश्यक आहे.२५ वर्षे हे पाणी विकत घेण्याची हमी औष्णिक केंद्राकडून घ्यावी लागेल.
७. बीओटीवर आधारित प्रकल्पासाठी प्रस्तावित झालेल्या डिझाईन व पर्यायांविषयी गोपनीयता नियम असल्याने त्याविषयी काहीही भाष्य करता येत नाही. सार्वजनिक क्षेत्रातील अशा प्रकल्पांसाठी पूर्ण पारदर्शकता असणे व खुली चर्चा घडवून सूचना व सुधारणा यांचा समावेश करूनच तांत्रिक प्रकल्पाची आखणी करणे गरजेचे आहे असे वाटते. एकूणच बीओटी तत्वावर प्रकल्प नियम करतानाच प्रकल्पाच्या तंत्रज्ञानाशी संबंधित तज्ञांचा व अनुभवी व्यावसायिकांचा सल्ला घेतल्यास आधुनिक तंत्रज्ञान व परिणामकारक कार्यपद्धतींचा समावेश करणे, प्रकल्पाची उपयुक्तता व विश्वासार्हता वाढविणे व आर्थिक दृष्ट्या योग्य पर्यायाची निवड करणे शक्य होईल.
हा प्रकल्प योग्य पद्धतीने चालावा यासाठी महापालिका, ठेकेदार व पाणी विकत घेणारी यंत्रणा यात समन्वय असणे जसे आवश्यक आहे तसेच प्रकल्प कार्यान्वित होईपर्यंत या प्रकल्पाच्या तांत्रिक, आर्थिक व कायदेशीर बाबींविषयी महापालिकेस सल्ला देण्यासाठी वेगळी समिती नेमण्याची गरज आहे. सांडपाणी प्रक्रिया व पुनर्वापर हा प्रकल्प इतर शहरांसाठी पथदर्शक ठरणार असल्याने तो यशस्वी होण्यासाठी सर्व घटकांनी परस्पर सहकार्य करून आपले योगदान दिले पाहिजे.
पाण्याचा दर्जा व उपलब्धता या दोन्ही गोष्टी शहराच्या व उद्योगांच्या विकासासाठी आवश्यक असतात. सोलापूर महानगराची वाढ झपाट्याने होत आहे. मात्र या वाढीसाठी लागणार्या पाण्याच्या स्रोतांचे योग्य व्यवस्थापन झाले नाही तर भविष्यात पाण्याची तीव्र टंचाई निर्माण होऊन शहराचा विकास अशक्य होईल. उपल्ब्ध पाण्याच्या स्रोतांचे संरक्षण, भूजल संवर्धन, पर्जन्य जल संकलन, सांडपाण्यावर प्रक्रिया करून त्याचा पुनर्वापर, पाणी पुरवठा वितरणातील गळती कमी करणे इत्यादी योजना त्वरित हाती घेणे गरजेचे आहे. यासंदर्भात सोलापूर महानगरपालिकेने एक अभिनव प्रकल्प हाती घेतला आहे.
सांडपाणी प्रक्रिया आणि पुनर्वापर प्रकल्प
सोलापूर शहराला जोडूनच असलेल्या आहेरवाडी परिसरात केंद्र सरकारच्या ऊर्जा मंत्रालयातर्फे औष्णिक ऊर्जा प्रकल्प सुरू होत आहे. या ऊर्जा प्रकल्पासाठी लागणारी पाण्याची गरज ओळखून सोलापूर महानगरपालिकेने सांडपाणी शुद्धीकरण व पुनर्वापराची योजना हाती घेतली आहे. ह्या प्रकल्पाची उभारणी व प्रकल्प चालविण्याचे काम वाबाग या आंतरराष्ट्रीय कंपनीस बीओटी तत्वावर देण्यात आले आहे.
दररोज ७५ दशलक्ष लिटर सांडपाणी शुद्धिकरणाची यंत्रणा उभारून पंचवीस वर्षे ती स्वखर्चाने चालविणे व शुद्ध केलेले पाणी महापालिकेस एका विशिष्ट दराने विकत देणे असे प्रकल्पाचे स्वरूप आहे. या पाण्याचा दर्जा नियोजित नॅशनल थर्मल पॉवर प्लँटसाठी सुयोग्य ठरावा अशी त्यात अट असून हे पाणी महापालिका पुन्हा योग्य दराने नॅशनल थर्मल पॉवर प्लँटला विकणार आहे. प्रदूषण नियंत्रण व औद्योगिक वापरासाठी पाणीपुरवठा या दोन्ही गोष्टी यात साधल्या जाणार असून महापालिकेवर यासाठी कोणताही आर्थिक बोजा पडणार नाही.
या प्रकल्पासाठी आलेल्या निविदांचॆ शास्त्रीय मूल्यमापन करण्याच्या समितीवर विषय तज्ज्ञ म्हणून माझी तसेच प्रा. जी. के. देशमुख व प्रा. घाईतिडक यांची नेमणूक झाली होती. त्यामुळे या सोलापूर महानगरपालिकेने तयार केलेल्या बीओटी प्रस्तावाच्या अटी, निविदा भरणार्या कंपन्यांनी सादर केलेले विविध शुद्धीकरण पर्याय व प्रकल्पाची योग्य अंमलबजावणी होण्यात येऊ शकणार्या संभाव्य अडचणी याचा साकल्याने विचार करण्याची संधी मिळाली.
या विषयी महापालिका अधिकारी व प्रस्ताव सादर करणार्या तज्ज्ञांशी झालेल्या चर्चेतून या प्रकल्पाविषयी काही मुद्दे उपस्थित झाले त्याविषयीची माहिती सर्वांना व्हावी व त्या अनुषंगाने असे प्रकल्प यशस्वी होण्यासाठी कोणती काळजी घेतली पाहिजे याविषयी माझे विचार व्यक्त करीत आहे.
प्रकल्प मूल्यमापन व सूचना
१. सोलापूर महानगरपालिकेने तयार केलेल्या बीओटी प्रस्तावात निविदा भरणार्या कंपन्यांसाठी पात्रता अटी कडक होत्या. गेल्या तीन वर्षांत किमान १०० कोटी रुपये उलाढाल व स्थावर मालमत्ता ५० कोटींपेक्षा जास्त असणे यासाठी बंधनकारक होते. तसेच किमान दोन सांडपाणी प्रक्रिया प्रकल्प उभारून तीन वर्षे चालविण्याचा भारतातील अनुभव आवश्यक होता. या अटींमुळे कोणत्याही नव्या वा छोट्या कंपन्यांना यात सहभागी होता आले नाही. भारतातील दोन व आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील दोन कंपन्यांनी निविदा सादर केल्या.
२. सांडपाण्याचा गुणवत्ता दर्जा व प्रवाहमात्रा सतत बदत असते. दिवसभरातील पाण्याचा वापर व ऋतूमुळेही सांडपाण्याच्या प्रवाहात व दर्जात बदल होतो. म्हणून डिझाईनसाठी केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळाने भारतीय शहरांतील सांडपाण्याचा दर्जा व प्रवाह मात्रांचे सरासरी आकडे व महत्तमचे सरासरीशी असणारे प्रमाण गृहीत धरणे अधिक योग्य झाले असते. सोलापूर महानगरपालिकेने सांडपाण्याचा गुणवत्ता दर्जा व प्रवाहमात्रा दिल्याने निविदा भरणार्या कंपन्यांनी यासंदर्भात वेगवेगळी गृहिते मानून डिझाईनचे खर्चाचे अंदाज केले होते.
३. शहरातील सांडपाण्यामध्ये औद्योगिक सांडपाण्याचा समावेश असणार नाही असे आश्वासन दिले असल्याने अशा सांडपाण्याच्या वेगळ्या विल्हेवाटीविषयी औद्योगिक आस्थापनांवर निर्बंध घालणे आवश्य आहे. महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळाकडून नाहरकत प्रमाणपत्र मिळविण्याची जबाबदारी महापालिकेने घेतल्याने या प्रकल्पामुळे केव्हाही व कोणतेही प्रदूषण होणार नाही याची खबरदारी महापालिकेस घ्यावी लागणार आहे.
४. शुद्धीकरणासाठी एरोबिक सस्पेंडेड ग्रोथ या एकाच पद्धतीचे बंधन घातल्याने अन्य कमी ऊर्जा लागणार्या पर्यायांचा प्रस्तावात समावेश होऊ शकला नाही. याऎवजी शुद्ध केलेल्या पाण्याचा दर्जा एवढाच मापदंड ठेऊन प्रक्रिया निवडीचे स्वातंत्र्य देता आले असते.
५. बीओटी ची मुदत २५ वर्षे एवढी प्रदीर्घ ठेवल्याने मधल्या काळात तंत्रज्ञानातील सुधारणांचा फायदा घेऊन प्रक्रिया पद्धत बदलण्याची वा बीओटी अटींबाबत फेरआढावा घेण्याची लवचिकता नसल्याने भविष्यात काही अडचणी उद्भवू शकतात.
६. औष्णिक ऊर्जा प्रकल्पास देण्यात येणार्या पाण्याचा दर्जा व विना खंड ठराविक पाणीपुरवठ्याची निश्चिती या गोष्टी पाळल्या तरच औष्णिक ऊर्जा प्रकल्प पाणी खरेदी करेल. त्यांच्याशी करार करताना प्रक्रियेतील त्रुटींमुळे महापालिकेस कोणतीही अडचण येणार नाही वा आर्थिक झळ बसणार नाही व त्यासबंधीची सर्व जबाबदारी प्रक्रिया कारकावर राहील याचा स्पष्ट उल्लेख व त्यास प्रक्रियाकारकाची संमती असणे आवश्यक आहे.२५ वर्षे हे पाणी विकत घेण्याची हमी औष्णिक केंद्राकडून घ्यावी लागेल.
७. बीओटीवर आधारित प्रकल्पासाठी प्रस्तावित झालेल्या डिझाईन व पर्यायांविषयी गोपनीयता नियम असल्याने त्याविषयी काहीही भाष्य करता येत नाही. सार्वजनिक क्षेत्रातील अशा प्रकल्पांसाठी पूर्ण पारदर्शकता असणे व खुली चर्चा घडवून सूचना व सुधारणा यांचा समावेश करूनच तांत्रिक प्रकल्पाची आखणी करणे गरजेचे आहे असे वाटते. एकूणच बीओटी तत्वावर प्रकल्प नियम करतानाच प्रकल्पाच्या तंत्रज्ञानाशी संबंधित तज्ञांचा व अनुभवी व्यावसायिकांचा सल्ला घेतल्यास आधुनिक तंत्रज्ञान व परिणामकारक कार्यपद्धतींचा समावेश करणे, प्रकल्पाची उपयुक्तता व विश्वासार्हता वाढविणे व आर्थिक दृष्ट्या योग्य पर्यायाची निवड करणे शक्य होईल.
हा प्रकल्प योग्य पद्धतीने चालावा यासाठी महापालिका, ठेकेदार व पाणी विकत घेणारी यंत्रणा यात समन्वय असणे जसे आवश्यक आहे तसेच प्रकल्प कार्यान्वित होईपर्यंत या प्रकल्पाच्या तांत्रिक, आर्थिक व कायदेशीर बाबींविषयी महापालिकेस सल्ला देण्यासाठी वेगळी समिती नेमण्याची गरज आहे. सांडपाणी प्रक्रिया व पुनर्वापर हा प्रकल्प इतर शहरांसाठी पथदर्शक ठरणार असल्याने तो यशस्वी होण्यासाठी सर्व घटकांनी परस्पर सहकार्य करून आपले योगदान दिले पाहिजे.
Thursday, July 16, 2009
ग्रीन बिल्डिंग
ग्रीन बिल्डिंगची आवश्यकता
वाढत्या औद्यौगीकरणामुळे मोठ्या शहरातील लोकसंख्या झपाट्याने वाढत आहे. या लोकसंख्येचा ताण शहरातील निवासव्यवस्था, रस्ते, पाणीपुरवठा, वीज यासारख्या पायाभूत सुविधांना सहन करणे अशक्य झाले आहे.
शहरातील बहुतेक सर्व मोकळ्या जागा, क्रीडांगणे, बागा व जुन्या इमारती यांच्याजागी नव्या टोलेजंग इमारती उभ्या रहात आहेत. एका जुन्या एक मजली इमारतीच्या जागी बहुमजली इमारत झाली तेथे राहणाया लोकांची संख्या कित्येक पटीनी वाढते. साहजिकच त्यांची पाण्याची गरज त्याचप्रमाणात वाढते. मात्र पाणीपुरवठ्याचा नळ मोठा करता येत नाही. कारण तो शहराच्या पाणीपुरवठा व्यवस्थेतील एक छोटा भाग असतो. त्यामुळे मोठ्या व्यासाचा नळ बसविला तरी पाणीपुरवठा वाढू शकत नाही. जी गोष्ट पाण्याची तीच सांडपाणी वाहून नेणार्या गटारांची वा नळांची. पाणी पुरवठ्यासाठी बोअर वेल, टाकी व पंपाची व्यवस्था करता येते मात्र तयार होणारे सांडपाणी शहराच्या मलजल व्यवस्थेत सोडणे बहुधा शक्य होत नाही. कचरा संकलनाचीही वेगळी व्यवस्था करावी लागते. नव्या इमारतींच्या किंमती अधिक असल्याने त्यात राहणाया लोकांचे जीवनमानही उच्च असते. त्यांच्याकडे स्कूटर व मोटार वाहने असतात. त्यासाठी वाहनतळाची व्यवस्था करावी लागते. रस्त्यावरील वाहतुकही वाढते. रस्ता अधिक रुंद व जास्त टिकावू करावा लागतो. अधिक विजेची गरज भागविण्यासाठी उच्च दाबाच्या तारा व ट्रॅन्स्फ़ार्मर बसवावे लागतात.
एका इमारतीच्या बाबतीत असे होत असेल तर शहरात ठिकठिकाणी अनेक इमारतींचे असे रुपांतर झाल्यास शहराची सर्व सुविधा यंत्राणाच कोलमडून पडते. याशिवाय अनेक जुन्या इमारती पाडण्याचे वा नवीन बांधण्याचे काम चालू असल्याने ट्रकांची वाहतूक, जुने नवे बांधकाम साहित्य व कामगारवस्ती यांचाही ताण शहर व्यवस्थेवर पडतो. शहरातील लोकसंख्या वाढते तशी जीवनावश्यक वस्तूची गरजही वाढते. ती पुरविण्यासाठी मोठी दुकाने, मॉल यांचीही त्यात भर पडते. करमणूक व इतर सुखसोयीही आहे त्या जागेत निर्माण केल्या जातात. परिणामी शहराचे मुळचे रूप नष्ट होऊन त्याला कांक्रीटच्या जंगलाचे रूप येते.
बिल्डिंग व्यवसायात वाढ झाली असली तरी बांधकाम व्यावसायिक इमारतीच्या दिखाऊपणास जास्त महत्व देताना दिसतात. त्यामुळे गरज नसताना किंवा इमारतीतील पर्यावरणावर प्रतिकूल परिणाम होईल अशा रचना करताना आढळतात. यामुळे एअर कंडिशनर, प्रकाशासाठी जास्त ऊर्जा लागणारे दिवे, घातक वायू उत्पन्न करणार्या अंतर्गत सजावटीच्या वस्तू यांचा वापर केलेला आढळतो. त्यामुळे इमारतीतील पर्यावरण दूषित होते ऊर्जेसाठीच्या खर्चात वाढ होते व शहराच्या सेवासुविधांवरही अतिरिक्त ताण पडतो. यासाठी पर्यावरणपूरक इमारत म्हणजेच ग्रीन बिल्डिंग बांधण्याविषयी लोकशिक्षण व जागृती अभियान आवश्यक आहे.
ग्रीन बिल्डिंग संकल्पना• सौरऊर्जेचा उष्णता व प्रकाश मिळविण्यासाठी वापर,
• नैसर्गिक वायुवीजन
• निर्मितीसाठी कमी ऊर्जा लागणार्या तसेच पर्यावरणास पूरक ठरणार्या वस्तूंचा बांधकामात वापर
• पाण्याच्या व ऊर्जेच्या वापरात काटकसर
• घरातील हवेचा दर्जा योग्य राखणे
• पर्जन्य जलसंधारण
• सांडपाण्याचे शुद्धीकरण व पुनर्वापर, घन कचर्यापासून खत वा बायोगॅस
ग्रीन बिल्डिंगच्या कल्पनेला अधिक चालना मिळावी यासाठी अमेरिकन ग्रीन बिल्डिंग कौंसिलने इमारतीचा पर्यावरणविषयक दर्जा निश्चित करण्यासाठी Leadership in Energy and Environmental Design (LEED) गुणांकन पद्धत तयार केली आहे.
लीड गुणांकन पद्धत• २६-३२ गुण लीड प्रमाणित बिल्डिंग
• ३३- ३८ गुण सिल्व्हर दर्जाची बिल्डिंग
• ३९- ५१ गुण गोल्ड दर्जाची बिल्डिंग
• ५५-६९ गुण प्लॅटिनम दर्जाची बिल्डिंग
सूर्यप्रकाश
भारत उत्तर गोलार्धात असल्याने सूर्याचा मार्ग दक्षिणेकडे झुकलेला असतो. म्हणजेच मध्यान्ही स्थानीय अक्षांशाएवढा सूर्य दक्षिणेकडे कललेला असतो. साहजिकच सूर्यशक्तीवर पाणी गरम करणारी यंत्रणेचे तोंड दक्षिणेकडे असते. मात्र दक्षिणेकडे खिडकी असल्यास जास्त उष्णता घरात येते. यासाठी दक्षिण बाजूस खिडकी न ठेवता ती उत्तरेस ठेवणे योग्य असते. वर्षात सूर्याचा मार्ग बदलत असल्यामुळे दिवसभरात जास्तीत जास्त ऊर्जा मिळविण्यासाठी सौरऊर्जा साधनांची दिशा बदलावी लागते.
सौरचूल व सौरशक्तीवर पाणी तापविण्याची यंत्रणा आता सर्वांच्या परिचयाच्या झाल्या आहेत तरी त्यांचा वापर अजून फार कमी आहे. मोठी हॉटेल्स, होस्टेल्स, दवाखाने व अपार्टमेंट्स यांच्यासाठी पॅराबोलिक सोलर कुकर वा आंतरगोलीय संग्राहकांचा वापर करता येतो.
सोलरपॅनेल वापरून सौरशक्तीचे विजेत रुपांतर करता येते. स्टोअरेज बॅटरीत ही वीज साठवून रात्री प्रकाशासाठी वा पंख्यांसाठी या ऊर्जेचा उपयोग करता येतो. पवनचक्की व सौरऊर्जा यांचा एकत्रित उपयोग केल्यास इमारतीमधील विजेची गरज भागवून अतिरिक्त वीज ग्रिडला पुरवता येणे शक्य आहे.
घरात सूर्यप्रकाशाचा जास्तीतजास्त वापर होण्यासाठी छ्परामध्ये काचेची कौले, दुधी प्लॅस्टीकचे पत्रे, आरसे, भिंगे यासारखी विविध प्रकाश उपकरणे वापरून घरात कोठेही नैसर्गिक सूर्यप्रकाश पोहोचविणे आता शक्य झाले आहे. असा सूर्यप्रकाश कमी तपमानाचा व अधिक आल्हाददायक असतोच पण मुख्य म्हणजे यामुळे विजेच्या खर्चात खूपच बचत होते. मोठ्या व्यावसायिक ऑफिसेसमध्ये असा कमी तपमानाचा सूर्यप्रकाश विजेच्या दिव्यांऐवजी वापरल्यास शीतकरणाची गरज कमी होऊन खर्चात बचत होते.
सूर्याच्या उष्णतेपासून घराचे संरक्षण
सूर्यप्रकाशात असणार्या घराचा पृष्ठभाग आवश्यकतेनुसार उघडता व झाकता येण्याची सोय केलेली असते. पूर्वी घरांच्या भिंती जाड असत व त्यामुळे आपोआपच उष्णता राखण्यास मदत होत असे. बाहेरच्या खिडक्या व दारे यातून सूर्यप्रकाश सरळ आत येतो व आतील उष्णता वाढते.
खिडकी छतालगत उंचावर असल्यास असा परिणाम अधिकच जाणवतो. यासाठी खिडक्या खालच्या बाजूस ठेवून त्यावर पूर्ण सावली पडेल अशा रीतीने खिडक्या व दारांवरील कनातीची रूंदी ठरवावी लागते. तसेच घराच्या आत येणारा सूर्यप्रकाश सरळ न येता परावर्तित होऊन तो छताकडे जाईल व तेथून सर्वत्र पसरेल अशी योजना करता येते.
छतावर किंवा गच्चीत पाणी साठविण्याची सोय केलेली असते. यामुळे घर दिवसा थंड तर रात्री गरम राहते. बाहेरच्या बाजूस सावली देणारी झाडे असणे फायदेशीर असते. पडदे, व्हरांडा, उतरते छप्पर यांचीही सूर्यप्रकाश रोखण्याचे उपाय नैसर्गिक वायुवीजनाचा दुहेरी फायदा होतो. त्यामुळे गारवा येतो व घरातील बांधकाम घटकही थंड होतात.
घराचे सूर्याच्या उष्णतेपासून संरक्षण करणे व त्याचवेळी घरातील प्रकाशाची गरज भागविण्यासाठी सूर्यप्रकाशाचा जास्तीतजास्त उपयोग करणे हे उद्दीष्ट ठेऊन घराचे डिझाईन करावे लागते.
नैसर्गिक वायुवीजन
सूर्याच्या उष्णतेने हवा गरम होऊन वर जाते या तत्वाचा वापर करून घराचे डिझाईन केले की नैसर्गिक वायूवीजन होऊन आतील तापमान थंड व सुखकर राहते. घरातल्या फरशीखाली पाणी साठविण्याची सोय केल्यास त्याचीही तापमान थंड ठेवण्यास मदत होते.
इमारतीच्या बाहेरील बाजूच्या भिंती आणि छप्पर वा स्लॅब सूर्याच्या उष्णतेने तापतात व त्याचा परिणाम इमारतीच्या आतल्या तापमानावर होतो. त्यामुळे बाहेरील बाजूस पडवी वा व्हरांडा ठेवल्यास भिंतीवर ऊन पडत नाही. पडदे, उष्णतारोधक काचा यांचा उपयोग करूनही आत येणारी उष्णता थोपविता येते. स्लॅब व बाहेरील भिंतीना प्रकाश परावर्तक पांढरा रंग दिल्यास उष्णता शोषली न जाता ६० ते ७० टक्के उष्णतेचे परावर्तन होऊन ती परत वातावरणात सोडली जाते व त्यामुळे आतले तापमान थंड राहण्यास मदत होते. अशी उपाय योजना केल्यास घरातील तापमान २ ते ३ डिग्रींनी कमी होऊ शकते. घरातील शीतकाच्या शीतकरण द्रवाचे बाष्पीभवन करण्यासाठी सूर्यप्रकाशाचा वापर केल्यास शीतकाच्या वीज वापरात बचत होते. १० चौरस मीटर जागेवरील सूर्यप्रकाशाचा उपयोग केल्यास ८ तासात ०.५ ते १.२ टन हवेचे शीतकरण साधता येते.
पर्यावरण पूरक वस्तू
इमारतीसाठी निर्मितीसाठी कमी ऊर्जा लागणार्या व पर्यावरणपूरक वस्तूंचा वापर करावा. बांबू, ज्यूट व कापड यापासून बनविलेल्या वस्तू, उसाच्या बगॅसपासून तयार केलेले तक्ते, उन्हात वाळविलेल्या विटा, प्रीकास्ट सिमेंट कांक्रीट ब्लॉक, तुळया, स्लॅब,सच्छिद्र वा पोकळ कांक्रीटचे ब्लॉक, सिमेंटचा रंग, मातीची कौले, फ्लाय अँशच्या विटा असे अनेक पर्याय यासाठी उपलब्ध आहेत.
हवा प्रदूषण टाळण्यासाठी बाष्पशील सेंद्रीय पदार्थ(व्हीओसी) नसणारे रंग वापरा. पाण्याची ओल व गळतीमुळे बुरशी व जिवाणूंची वाढ होते यासाठी योग्य जलावरोधक वापरावेत. फ्लाय अँश, टाइल्सचे तुकडे व पुनर्वापर करतायेणार्या वस्तूंचा बांधकामात वापर करावा.
पर्जन्यजल संकलन ( रेन वाटर हार्वेस्टींग)पाण्याच्या सर्व उपलब्ध स्रोतांमध्ये पावसाचे पाणी सर्वात शुद्ध असते व मोफत मिळू शकते. मात्र ते साठविण्यासाठी व्यवस्था करावी लागते. ढगातून पाणी खाली पडताना हवेतील धूळ व कार्बन डॉय ऑक्साईड वायू या खेरीज या पाण्यात कोणतेही विद्राव्य क्षार वा गढूळपणा नसतो. घराच्या छपरावर वा गच्चीत पडणारे पाणी एकत्र करण्यासाठी पन्हाळी व उभे नळ लावून हे पाणी एकत्र करता येते. पहिल्या पावसाबरोबर येणारे छपरावरील पालापाचोळा व कचरा असलेले पाणी तसेच वाहून जाईल अशी व्यवस्था व नंतर येणारे चांगले पाणी विशिष्ट गाळणीतून स्वच्छ होऊन पाण्याच्या टाकीत जमा होईल अशी व्यवस्था करावी लागते. असे साठविलेले पाणी पिण्यासाठी वापरता येते. घराच्या आवारात, बागेत वा रस्त्यावर पडणारे पाणी गाळून बोअरवेलमध्ये सोडले तर भूजल पुनर्भरण करता येते. यासाठी बोअरवेलच्या सभोवती वाळू व खडीचे थर असणारा फिल्टर तयार करावा.
पाण्याची बचत
घरात वापरावयाच्या पाण्यात बचत केली की पाण्याची बचत होतेच शिवाय व घरातील सांडपाणी कमी तयार होते. यासाठी ड्युएल फ्लश तसेच पाण्याचा प्रवाह आपोआप बंद हॊणारे वॉशबेसिन व पॅरीचे अजिबात पाणी न लागणार्या (वाटरलेस) युरिनल वापरल्यास अशी बचत करता येते.
सांडपाणी शुद्धीकरण व पुनर्वापर
सांडपाणी शुद्धीकरणासाठी वाळूचा थर असणारी टाकी बांधली व त्यात पानवनस्पती लावल्या तर सांडपाण्यातील सर्व दूषित द्रव्यांवर प्रक्रिया होऊन सांडपाणी शुद्ध होते व ते बागेसाठी वापरता येते. यामुळे सांडपाणी निचरा करण्याची समस्या रहात नाही.
प्लॅटिनम दर्जाची इमारत
भारतातील पहिली प्लॅटिनम दर्जाची इमारत हैदराबाद येथील सोहराबजी गोदरेज ग्रीन बिझिनेस सेंटर ही आहे. २००० चौ. फूट क्षेत्र असणार्या या इमारतीतील ९० ट्क्के क्षेत्रातील खोल्यात सूर्यप्रकाश मिळण्याची व बाहेरचा निसर्ग पाहण्याची सोय आहे. दक्षिणेकडे सोलर पॅनेल वापरून सौरऊर्जेपासून वीज मिळवून इमारतीतील ८८ टक्के विजेची गरज भागवण्यात आली आहे. सांडपाणी प्रक्रियेसाठी पाणवनस्पतीचा उपयोग करून शुद्ध केलेल्या पाण्याचा पुनर्वापर केला आहे. यामुळे पाण्याच्या वापरात ३५ टक्के घट झाली आहे. वाया गेलेल्या फूटक्या काचा, टाईलचे व कौलांचे तुकडे, पुनर्वापरातील कागद व साखर कारखान्यातील बगॅस यांचा वापर बांधकाम साहित्यात केला असून ९६ टक्के बांधकाम साहित्य पुनर्वापरयोग्य आहे. वरच्या भागातील थंड हवा आत घेण्यासाठी विंड टॉवर व पावसाच्या पाण्याचे संकलन करण्यासाठी ८ लाख लिटर क्षमतेचे तळे यांची योजना केली आहे.
आता भारतात अनेक ठिकाणी ग्रीन बिल्डिंग बांधण्यात आल्या असून भारतीय परिस्थितीस अनुकूल असे दर्जा ठरविण्यासाठी निकष तयार करण्यात आले आहेत. भविष्यकाळात सर्व इमारती ग्रीन निकषांना उतरतील असे निर्बंध घालण्याचा शासन विचार करीत आहे. यासाठी बांधकाम व्यावसायिकांनी या तंत्रज्ञानाचा अभ्यास करून इमारती बांधणे आवश्यक आहे.
याविषयी लोकजागृती व प्रशिक्षण देण्याच्या उद्देशाने ज्ञानदीप एज्युकेशन अँड रिसर्च फौंडेशनने गेल्या चार वर्षांच्या काळात अनेक कार्यसत्रे घेतली असून www.envis.org व www.green-tech.biz ही संकेतस्थळे व ग्रीन टॆक नावाचा एक याहू ग्रुप चालू केला आहे. त्यावर तज्ञांचे लेख तसेच ग्रीन बिल्डिंगविषयी सर्व महत्वाची माहिती देण्यात आली आहे त्याचा सर्व बांधकाम व्यावसायिकांनी फायदा घ्यावा अशी अपेक्षा आहे.
वाढत्या औद्यौगीकरणामुळे मोठ्या शहरातील लोकसंख्या झपाट्याने वाढत आहे. या लोकसंख्येचा ताण शहरातील निवासव्यवस्था, रस्ते, पाणीपुरवठा, वीज यासारख्या पायाभूत सुविधांना सहन करणे अशक्य झाले आहे.
शहरातील बहुतेक सर्व मोकळ्या जागा, क्रीडांगणे, बागा व जुन्या इमारती यांच्याजागी नव्या टोलेजंग इमारती उभ्या रहात आहेत. एका जुन्या एक मजली इमारतीच्या जागी बहुमजली इमारत झाली तेथे राहणाया लोकांची संख्या कित्येक पटीनी वाढते. साहजिकच त्यांची पाण्याची गरज त्याचप्रमाणात वाढते. मात्र पाणीपुरवठ्याचा नळ मोठा करता येत नाही. कारण तो शहराच्या पाणीपुरवठा व्यवस्थेतील एक छोटा भाग असतो. त्यामुळे मोठ्या व्यासाचा नळ बसविला तरी पाणीपुरवठा वाढू शकत नाही. जी गोष्ट पाण्याची तीच सांडपाणी वाहून नेणार्या गटारांची वा नळांची. पाणी पुरवठ्यासाठी बोअर वेल, टाकी व पंपाची व्यवस्था करता येते मात्र तयार होणारे सांडपाणी शहराच्या मलजल व्यवस्थेत सोडणे बहुधा शक्य होत नाही. कचरा संकलनाचीही वेगळी व्यवस्था करावी लागते. नव्या इमारतींच्या किंमती अधिक असल्याने त्यात राहणाया लोकांचे जीवनमानही उच्च असते. त्यांच्याकडे स्कूटर व मोटार वाहने असतात. त्यासाठी वाहनतळाची व्यवस्था करावी लागते. रस्त्यावरील वाहतुकही वाढते. रस्ता अधिक रुंद व जास्त टिकावू करावा लागतो. अधिक विजेची गरज भागविण्यासाठी उच्च दाबाच्या तारा व ट्रॅन्स्फ़ार्मर बसवावे लागतात.
एका इमारतीच्या बाबतीत असे होत असेल तर शहरात ठिकठिकाणी अनेक इमारतींचे असे रुपांतर झाल्यास शहराची सर्व सुविधा यंत्राणाच कोलमडून पडते. याशिवाय अनेक जुन्या इमारती पाडण्याचे वा नवीन बांधण्याचे काम चालू असल्याने ट्रकांची वाहतूक, जुने नवे बांधकाम साहित्य व कामगारवस्ती यांचाही ताण शहर व्यवस्थेवर पडतो. शहरातील लोकसंख्या वाढते तशी जीवनावश्यक वस्तूची गरजही वाढते. ती पुरविण्यासाठी मोठी दुकाने, मॉल यांचीही त्यात भर पडते. करमणूक व इतर सुखसोयीही आहे त्या जागेत निर्माण केल्या जातात. परिणामी शहराचे मुळचे रूप नष्ट होऊन त्याला कांक्रीटच्या जंगलाचे रूप येते.
बिल्डिंग व्यवसायात वाढ झाली असली तरी बांधकाम व्यावसायिक इमारतीच्या दिखाऊपणास जास्त महत्व देताना दिसतात. त्यामुळे गरज नसताना किंवा इमारतीतील पर्यावरणावर प्रतिकूल परिणाम होईल अशा रचना करताना आढळतात. यामुळे एअर कंडिशनर, प्रकाशासाठी जास्त ऊर्जा लागणारे दिवे, घातक वायू उत्पन्न करणार्या अंतर्गत सजावटीच्या वस्तू यांचा वापर केलेला आढळतो. त्यामुळे इमारतीतील पर्यावरण दूषित होते ऊर्जेसाठीच्या खर्चात वाढ होते व शहराच्या सेवासुविधांवरही अतिरिक्त ताण पडतो. यासाठी पर्यावरणपूरक इमारत म्हणजेच ग्रीन बिल्डिंग बांधण्याविषयी लोकशिक्षण व जागृती अभियान आवश्यक आहे.
ग्रीन बिल्डिंग संकल्पना• सौरऊर्जेचा उष्णता व प्रकाश मिळविण्यासाठी वापर,
• नैसर्गिक वायुवीजन
• निर्मितीसाठी कमी ऊर्जा लागणार्या तसेच पर्यावरणास पूरक ठरणार्या वस्तूंचा बांधकामात वापर
• पाण्याच्या व ऊर्जेच्या वापरात काटकसर
• घरातील हवेचा दर्जा योग्य राखणे
• पर्जन्य जलसंधारण
• सांडपाण्याचे शुद्धीकरण व पुनर्वापर, घन कचर्यापासून खत वा बायोगॅस
ग्रीन बिल्डिंगच्या कल्पनेला अधिक चालना मिळावी यासाठी अमेरिकन ग्रीन बिल्डिंग कौंसिलने इमारतीचा पर्यावरणविषयक दर्जा निश्चित करण्यासाठी Leadership in Energy and Environmental Design (LEED) गुणांकन पद्धत तयार केली आहे.
लीड गुणांकन पद्धत• २६-३२ गुण लीड प्रमाणित बिल्डिंग
• ३३- ३८ गुण सिल्व्हर दर्जाची बिल्डिंग
• ३९- ५१ गुण गोल्ड दर्जाची बिल्डिंग
• ५५-६९ गुण प्लॅटिनम दर्जाची बिल्डिंग
सूर्यप्रकाश
भारत उत्तर गोलार्धात असल्याने सूर्याचा मार्ग दक्षिणेकडे झुकलेला असतो. म्हणजेच मध्यान्ही स्थानीय अक्षांशाएवढा सूर्य दक्षिणेकडे कललेला असतो. साहजिकच सूर्यशक्तीवर पाणी गरम करणारी यंत्रणेचे तोंड दक्षिणेकडे असते. मात्र दक्षिणेकडे खिडकी असल्यास जास्त उष्णता घरात येते. यासाठी दक्षिण बाजूस खिडकी न ठेवता ती उत्तरेस ठेवणे योग्य असते. वर्षात सूर्याचा मार्ग बदलत असल्यामुळे दिवसभरात जास्तीत जास्त ऊर्जा मिळविण्यासाठी सौरऊर्जा साधनांची दिशा बदलावी लागते.
सौरचूल व सौरशक्तीवर पाणी तापविण्याची यंत्रणा आता सर्वांच्या परिचयाच्या झाल्या आहेत तरी त्यांचा वापर अजून फार कमी आहे. मोठी हॉटेल्स, होस्टेल्स, दवाखाने व अपार्टमेंट्स यांच्यासाठी पॅराबोलिक सोलर कुकर वा आंतरगोलीय संग्राहकांचा वापर करता येतो.
सोलरपॅनेल वापरून सौरशक्तीचे विजेत रुपांतर करता येते. स्टोअरेज बॅटरीत ही वीज साठवून रात्री प्रकाशासाठी वा पंख्यांसाठी या ऊर्जेचा उपयोग करता येतो. पवनचक्की व सौरऊर्जा यांचा एकत्रित उपयोग केल्यास इमारतीमधील विजेची गरज भागवून अतिरिक्त वीज ग्रिडला पुरवता येणे शक्य आहे.
घरात सूर्यप्रकाशाचा जास्तीतजास्त वापर होण्यासाठी छ्परामध्ये काचेची कौले, दुधी प्लॅस्टीकचे पत्रे, आरसे, भिंगे यासारखी विविध प्रकाश उपकरणे वापरून घरात कोठेही नैसर्गिक सूर्यप्रकाश पोहोचविणे आता शक्य झाले आहे. असा सूर्यप्रकाश कमी तपमानाचा व अधिक आल्हाददायक असतोच पण मुख्य म्हणजे यामुळे विजेच्या खर्चात खूपच बचत होते. मोठ्या व्यावसायिक ऑफिसेसमध्ये असा कमी तपमानाचा सूर्यप्रकाश विजेच्या दिव्यांऐवजी वापरल्यास शीतकरणाची गरज कमी होऊन खर्चात बचत होते.
सूर्याच्या उष्णतेपासून घराचे संरक्षण
सूर्यप्रकाशात असणार्या घराचा पृष्ठभाग आवश्यकतेनुसार उघडता व झाकता येण्याची सोय केलेली असते. पूर्वी घरांच्या भिंती जाड असत व त्यामुळे आपोआपच उष्णता राखण्यास मदत होत असे. बाहेरच्या खिडक्या व दारे यातून सूर्यप्रकाश सरळ आत येतो व आतील उष्णता वाढते.
खिडकी छतालगत उंचावर असल्यास असा परिणाम अधिकच जाणवतो. यासाठी खिडक्या खालच्या बाजूस ठेवून त्यावर पूर्ण सावली पडेल अशा रीतीने खिडक्या व दारांवरील कनातीची रूंदी ठरवावी लागते. तसेच घराच्या आत येणारा सूर्यप्रकाश सरळ न येता परावर्तित होऊन तो छताकडे जाईल व तेथून सर्वत्र पसरेल अशी योजना करता येते.
छतावर किंवा गच्चीत पाणी साठविण्याची सोय केलेली असते. यामुळे घर दिवसा थंड तर रात्री गरम राहते. बाहेरच्या बाजूस सावली देणारी झाडे असणे फायदेशीर असते. पडदे, व्हरांडा, उतरते छप्पर यांचीही सूर्यप्रकाश रोखण्याचे उपाय नैसर्गिक वायुवीजनाचा दुहेरी फायदा होतो. त्यामुळे गारवा येतो व घरातील बांधकाम घटकही थंड होतात.
घराचे सूर्याच्या उष्णतेपासून संरक्षण करणे व त्याचवेळी घरातील प्रकाशाची गरज भागविण्यासाठी सूर्यप्रकाशाचा जास्तीतजास्त उपयोग करणे हे उद्दीष्ट ठेऊन घराचे डिझाईन करावे लागते.
नैसर्गिक वायुवीजन
सूर्याच्या उष्णतेने हवा गरम होऊन वर जाते या तत्वाचा वापर करून घराचे डिझाईन केले की नैसर्गिक वायूवीजन होऊन आतील तापमान थंड व सुखकर राहते. घरातल्या फरशीखाली पाणी साठविण्याची सोय केल्यास त्याचीही तापमान थंड ठेवण्यास मदत होते.
इमारतीच्या बाहेरील बाजूच्या भिंती आणि छप्पर वा स्लॅब सूर्याच्या उष्णतेने तापतात व त्याचा परिणाम इमारतीच्या आतल्या तापमानावर होतो. त्यामुळे बाहेरील बाजूस पडवी वा व्हरांडा ठेवल्यास भिंतीवर ऊन पडत नाही. पडदे, उष्णतारोधक काचा यांचा उपयोग करूनही आत येणारी उष्णता थोपविता येते. स्लॅब व बाहेरील भिंतीना प्रकाश परावर्तक पांढरा रंग दिल्यास उष्णता शोषली न जाता ६० ते ७० टक्के उष्णतेचे परावर्तन होऊन ती परत वातावरणात सोडली जाते व त्यामुळे आतले तापमान थंड राहण्यास मदत होते. अशी उपाय योजना केल्यास घरातील तापमान २ ते ३ डिग्रींनी कमी होऊ शकते. घरातील शीतकाच्या शीतकरण द्रवाचे बाष्पीभवन करण्यासाठी सूर्यप्रकाशाचा वापर केल्यास शीतकाच्या वीज वापरात बचत होते. १० चौरस मीटर जागेवरील सूर्यप्रकाशाचा उपयोग केल्यास ८ तासात ०.५ ते १.२ टन हवेचे शीतकरण साधता येते.
पर्यावरण पूरक वस्तू
इमारतीसाठी निर्मितीसाठी कमी ऊर्जा लागणार्या व पर्यावरणपूरक वस्तूंचा वापर करावा. बांबू, ज्यूट व कापड यापासून बनविलेल्या वस्तू, उसाच्या बगॅसपासून तयार केलेले तक्ते, उन्हात वाळविलेल्या विटा, प्रीकास्ट सिमेंट कांक्रीट ब्लॉक, तुळया, स्लॅब,सच्छिद्र वा पोकळ कांक्रीटचे ब्लॉक, सिमेंटचा रंग, मातीची कौले, फ्लाय अँशच्या विटा असे अनेक पर्याय यासाठी उपलब्ध आहेत.
हवा प्रदूषण टाळण्यासाठी बाष्पशील सेंद्रीय पदार्थ(व्हीओसी) नसणारे रंग वापरा. पाण्याची ओल व गळतीमुळे बुरशी व जिवाणूंची वाढ होते यासाठी योग्य जलावरोधक वापरावेत. फ्लाय अँश, टाइल्सचे तुकडे व पुनर्वापर करतायेणार्या वस्तूंचा बांधकामात वापर करावा.
पर्जन्यजल संकलन ( रेन वाटर हार्वेस्टींग)पाण्याच्या सर्व उपलब्ध स्रोतांमध्ये पावसाचे पाणी सर्वात शुद्ध असते व मोफत मिळू शकते. मात्र ते साठविण्यासाठी व्यवस्था करावी लागते. ढगातून पाणी खाली पडताना हवेतील धूळ व कार्बन डॉय ऑक्साईड वायू या खेरीज या पाण्यात कोणतेही विद्राव्य क्षार वा गढूळपणा नसतो. घराच्या छपरावर वा गच्चीत पडणारे पाणी एकत्र करण्यासाठी पन्हाळी व उभे नळ लावून हे पाणी एकत्र करता येते. पहिल्या पावसाबरोबर येणारे छपरावरील पालापाचोळा व कचरा असलेले पाणी तसेच वाहून जाईल अशी व्यवस्था व नंतर येणारे चांगले पाणी विशिष्ट गाळणीतून स्वच्छ होऊन पाण्याच्या टाकीत जमा होईल अशी व्यवस्था करावी लागते. असे साठविलेले पाणी पिण्यासाठी वापरता येते. घराच्या आवारात, बागेत वा रस्त्यावर पडणारे पाणी गाळून बोअरवेलमध्ये सोडले तर भूजल पुनर्भरण करता येते. यासाठी बोअरवेलच्या सभोवती वाळू व खडीचे थर असणारा फिल्टर तयार करावा.
पाण्याची बचत
घरात वापरावयाच्या पाण्यात बचत केली की पाण्याची बचत होतेच शिवाय व घरातील सांडपाणी कमी तयार होते. यासाठी ड्युएल फ्लश तसेच पाण्याचा प्रवाह आपोआप बंद हॊणारे वॉशबेसिन व पॅरीचे अजिबात पाणी न लागणार्या (वाटरलेस) युरिनल वापरल्यास अशी बचत करता येते.
सांडपाणी शुद्धीकरण व पुनर्वापर
सांडपाणी शुद्धीकरणासाठी वाळूचा थर असणारी टाकी बांधली व त्यात पानवनस्पती लावल्या तर सांडपाण्यातील सर्व दूषित द्रव्यांवर प्रक्रिया होऊन सांडपाणी शुद्ध होते व ते बागेसाठी वापरता येते. यामुळे सांडपाणी निचरा करण्याची समस्या रहात नाही.
प्लॅटिनम दर्जाची इमारत
भारतातील पहिली प्लॅटिनम दर्जाची इमारत हैदराबाद येथील सोहराबजी गोदरेज ग्रीन बिझिनेस सेंटर ही आहे. २००० चौ. फूट क्षेत्र असणार्या या इमारतीतील ९० ट्क्के क्षेत्रातील खोल्यात सूर्यप्रकाश मिळण्याची व बाहेरचा निसर्ग पाहण्याची सोय आहे. दक्षिणेकडे सोलर पॅनेल वापरून सौरऊर्जेपासून वीज मिळवून इमारतीतील ८८ टक्के विजेची गरज भागवण्यात आली आहे. सांडपाणी प्रक्रियेसाठी पाणवनस्पतीचा उपयोग करून शुद्ध केलेल्या पाण्याचा पुनर्वापर केला आहे. यामुळे पाण्याच्या वापरात ३५ टक्के घट झाली आहे. वाया गेलेल्या फूटक्या काचा, टाईलचे व कौलांचे तुकडे, पुनर्वापरातील कागद व साखर कारखान्यातील बगॅस यांचा वापर बांधकाम साहित्यात केला असून ९६ टक्के बांधकाम साहित्य पुनर्वापरयोग्य आहे. वरच्या भागातील थंड हवा आत घेण्यासाठी विंड टॉवर व पावसाच्या पाण्याचे संकलन करण्यासाठी ८ लाख लिटर क्षमतेचे तळे यांची योजना केली आहे.
आता भारतात अनेक ठिकाणी ग्रीन बिल्डिंग बांधण्यात आल्या असून भारतीय परिस्थितीस अनुकूल असे दर्जा ठरविण्यासाठी निकष तयार करण्यात आले आहेत. भविष्यकाळात सर्व इमारती ग्रीन निकषांना उतरतील असे निर्बंध घालण्याचा शासन विचार करीत आहे. यासाठी बांधकाम व्यावसायिकांनी या तंत्रज्ञानाचा अभ्यास करून इमारती बांधणे आवश्यक आहे.
याविषयी लोकजागृती व प्रशिक्षण देण्याच्या उद्देशाने ज्ञानदीप एज्युकेशन अँड रिसर्च फौंडेशनने गेल्या चार वर्षांच्या काळात अनेक कार्यसत्रे घेतली असून www.envis.org व www.green-tech.biz ही संकेतस्थळे व ग्रीन टॆक नावाचा एक याहू ग्रुप चालू केला आहे. त्यावर तज्ञांचे लेख तसेच ग्रीन बिल्डिंगविषयी सर्व महत्वाची माहिती देण्यात आली आहे त्याचा सर्व बांधकाम व्यावसायिकांनी फायदा घ्यावा अशी अपेक्षा आहे.
Monday, July 6, 2009
भिंग
आमची सुमेधा म्हणजे भारी उत्साही. एवढीशी चिमुरडी पोर पण कुतुहल व नवीन शिकण्याची आवड यामुळे ती काही नवीन गोष्ट करायला लागली की भल्या-भल्यांना मागे टाकते. साहजिकच अशा मुलीची हौस पुरवायची म्हणजे अस्मादिकांची पंचाईतच. दरवेळी काही तरी नवे तिला द्यायला हवे.
त्या दिवशी लाल कागदाच्या पुडीतून काचेचे भिंग काढून मी तिला दिले तेव्हा ती काय खूष झाली. दिसेल ती वस्तू भिंगातून पहाण्याचा तिने सपाटाच लावला. ते नवे विश्व पहाण्यात ती गर्क झाल्याचे पाहून मलाही समाधान वाटले. आता एक-दोन दिवसांची तरी निश्चिती झाली असा विचार करून मी ही नि:श्वास टाकला.
एक तास झाला असेल नसेल त्या घटनेला. खुर्चीत रेलून पुस्तक वाचत असताना सुमेधा माझ्यासमोर केव्हां येऊन उभी राहिली कळलेच नाही मला. बाबा ! तिने दुसऱ्यांदा हाक मारली आता लगेच कशाला आली या भावनेने थोड्या त्रासिक चेहऱ्याने मी म्हटले काय ? पण तिचा गंभीर चेहरा पाहताच मी नरमाईचा सूर घेतला.
``काय पाहिजे तुला ? काय झाले ? ''
``हे भिंग नको मला''.
तिने भिंग माझ्या हातावर ठेवले व तोंड फिरवून निघू लागली. मी तिचा हात धरला व थोडे रागावूनच म्हटले अग तुला मुद्दाम नवीन भिंग आणले. अगदी सूक्ष्म वस्तूही नीट पहाता याव्यात म्हणून. तर तू -- माझे शब्द तसेच अर्धवट राहिले. तिच्या टपोऱ्या डोळयात पाणी भरलेले होते.
`म्हणून तर नकोय मला ते'
`अगं पण झालं तरी काय?'
तिने माझ्याकडे मान वर करून पाहिले.
`भिंग नव्हते तेच बरे होते. मगाशी काय झाले? कोपऱ्यातली मुंग्यांची रांग मी बघत होते. अंगावर आलेली मुंगी झटकून टाकली पण नंतर वाटले भिंगातून तिला पहावे. तर भिंगातून मला काय दिसले असेल? त्या मुंगीचे दोन पाय अर्धवट तुटले होते एक मिशी लोळागोळा झाली होती व गुंगीची चालण्याची केविलवाणी धडपड चालली होती. भोवतालच्या तुरुतुरु पळणाऱ्या मुंग्यांंमध्ये ही मुंगी जायबंदी होऊन तुटके पाय हलवीत उभी होती. मला वाईट वाटले. मी तिच्या डोळयापाशी भिंग नेले मला वाटले तिच्या डोळयात पाण्यासारखे काही असावे. मी असे तिला बघतेय. कदाचित तिलापण त्याच भिंगातून मी दिसत असेन का. मी चटकन् भिंग बाजूला केले. मी किती क्रूर आहे, विनाकारण तिला जखमी करून वाऱ्यावर सोडणारी. मला ते पहावेना ती मुंगी जितक्या वेळ जिवंत राहील तोपर्यंत असह्य दु:ख भोगणार. ते दु:ख लवकर संपवावे म्हणून मी हात मारून तिची हालचाल बंद करायचा प्रयत्न केला. साध्या डोळयांनी तरी मला काही हालचाल जाणवली नाही. पण भिंगातून ती खरीच मेली की नाही हे पहाण्याची मला उत्सुकता लागली आहे पण ती अशाही परिस्थीतीत जिवंत असल्यास तिच्याकडे मला बघवणार नाही आणि कदाचित तिच्या मरणप्राय यातना मला कल्पनेतही सहनही होणार नाहीत. तेव्हा बाबा ! हे भिंग कुठेतरी दूर फेकून द्या.'
मी अवाक् होऊन तिच्याकडे पहात होतो. नकळत माझ्याही डोळयात अश्रू आले. मी तिला जवळ घेतले व व तिची समजूत काढली व विषय बदलला. पण भिंग हे नुसते छोटी वस्तु पहाण्याचे यंत्र नाही तर सूक्ष्म जीवांचे दु:ख जाणून घेण्यासाठी विज्ञानाने बहाल केलेला. तो डोळा आहे हे मला उमजले.
त्या दिवशी लाल कागदाच्या पुडीतून काचेचे भिंग काढून मी तिला दिले तेव्हा ती काय खूष झाली. दिसेल ती वस्तू भिंगातून पहाण्याचा तिने सपाटाच लावला. ते नवे विश्व पहाण्यात ती गर्क झाल्याचे पाहून मलाही समाधान वाटले. आता एक-दोन दिवसांची तरी निश्चिती झाली असा विचार करून मी ही नि:श्वास टाकला.
एक तास झाला असेल नसेल त्या घटनेला. खुर्चीत रेलून पुस्तक वाचत असताना सुमेधा माझ्यासमोर केव्हां येऊन उभी राहिली कळलेच नाही मला. बाबा ! तिने दुसऱ्यांदा हाक मारली आता लगेच कशाला आली या भावनेने थोड्या त्रासिक चेहऱ्याने मी म्हटले काय ? पण तिचा गंभीर चेहरा पाहताच मी नरमाईचा सूर घेतला.
``काय पाहिजे तुला ? काय झाले ? ''
``हे भिंग नको मला''.
तिने भिंग माझ्या हातावर ठेवले व तोंड फिरवून निघू लागली. मी तिचा हात धरला व थोडे रागावूनच म्हटले अग तुला मुद्दाम नवीन भिंग आणले. अगदी सूक्ष्म वस्तूही नीट पहाता याव्यात म्हणून. तर तू -- माझे शब्द तसेच अर्धवट राहिले. तिच्या टपोऱ्या डोळयात पाणी भरलेले होते.
`म्हणून तर नकोय मला ते'
`अगं पण झालं तरी काय?'
तिने माझ्याकडे मान वर करून पाहिले.
`भिंग नव्हते तेच बरे होते. मगाशी काय झाले? कोपऱ्यातली मुंग्यांची रांग मी बघत होते. अंगावर आलेली मुंगी झटकून टाकली पण नंतर वाटले भिंगातून तिला पहावे. तर भिंगातून मला काय दिसले असेल? त्या मुंगीचे दोन पाय अर्धवट तुटले होते एक मिशी लोळागोळा झाली होती व गुंगीची चालण्याची केविलवाणी धडपड चालली होती. भोवतालच्या तुरुतुरु पळणाऱ्या मुंग्यांंमध्ये ही मुंगी जायबंदी होऊन तुटके पाय हलवीत उभी होती. मला वाईट वाटले. मी तिच्या डोळयापाशी भिंग नेले मला वाटले तिच्या डोळयात पाण्यासारखे काही असावे. मी असे तिला बघतेय. कदाचित तिलापण त्याच भिंगातून मी दिसत असेन का. मी चटकन् भिंग बाजूला केले. मी किती क्रूर आहे, विनाकारण तिला जखमी करून वाऱ्यावर सोडणारी. मला ते पहावेना ती मुंगी जितक्या वेळ जिवंत राहील तोपर्यंत असह्य दु:ख भोगणार. ते दु:ख लवकर संपवावे म्हणून मी हात मारून तिची हालचाल बंद करायचा प्रयत्न केला. साध्या डोळयांनी तरी मला काही हालचाल जाणवली नाही. पण भिंगातून ती खरीच मेली की नाही हे पहाण्याची मला उत्सुकता लागली आहे पण ती अशाही परिस्थीतीत जिवंत असल्यास तिच्याकडे मला बघवणार नाही आणि कदाचित तिच्या मरणप्राय यातना मला कल्पनेतही सहनही होणार नाहीत. तेव्हा बाबा ! हे भिंग कुठेतरी दूर फेकून द्या.'
मी अवाक् होऊन तिच्याकडे पहात होतो. नकळत माझ्याही डोळयात अश्रू आले. मी तिला जवळ घेतले व व तिची समजूत काढली व विषय बदलला. पण भिंग हे नुसते छोटी वस्तु पहाण्याचे यंत्र नाही तर सूक्ष्म जीवांचे दु:ख जाणून घेण्यासाठी विज्ञानाने बहाल केलेला. तो डोळा आहे हे मला उमजले.
Saturday, July 4, 2009
शिक्षण व उद्योग यांची सांगड घालणारे हॉर्वर्ड विद्यापीठ
अमेरिकेतील हॉर्वर्ड विद्यापीठाने शिक्षण व उद्योग यांची सांगड घालून एक उत्तम आदर्श निर्माण केला आहे. येथे शिकणारे विद्यार्थी आपल्या शिक्षण काळातच स्वतःचा मोठा उद्योग उभा करून उद्योजक म्हणून बाहेर पडतात. विद्यापीठ त्यांना या कामात सर्व प्रकारचे साहाय्य करते.
हॉर्वर्ड विद्यापीठ १९५७ मध्ये स्थापन झाले. विद्यापीठाचे शैक्षणिक शुल्क देता यावे यासाठी त्यावेळी अनेक विद्यार्थी आपल्या राहत्या खोलीत काहीतरी व्यवसाय करीत होते. अशा विद्यार्थ्यांना मदत म्हणून विद्यार्थ्यांचीच एक कंपनी सुरू करायची कल्पना पुढे आली. विद्यापीठाने उद्योगातून विकास हे ध्येय मानून विद्यार्थ्यांना स्वतःचा उद्योग काढण्यास केवळ शिक्षण व प्रोत्साहन न देता त्यांनी सुरू केलेल्या उद्योगांच्या विकासासाठी १३ डिसेंबर १९५३ मध्ये ७००० डॉलरच्या भांडवलावर हॉर्वर्ड स्टुडंट एजन्सी नावाची कंपनी स्थापन केली. यावेळी जॉन मन्रो, डस्टीन बर्क, ग्रेग स्टोन, जॉन ग्यानेटी, थिओडोर एलिओट आणि हॅरोल्ड रोजेन्वाल्ड हे विद्यार्थीच कंपनीचे प्रवर्तक होते. हॉर्वर्ड विद्यापीठाला कापडपुरवठ्याचे काम या कंपनीने हाती घेतले. विद्यार्थ्यानी हॉर्वर्ड विद्यापीठातील इमारतीत सुरू केलेला हा उद्योग हळू हळू वाढत गेला.
या छोट्या रोपट्याचे आता एका मोठ्या उद्योग समूहात रुपांतर झाले आहे. आज त्यातील ‘लेटस गो’ ही हॉर्वर्ड विद्यापीठातील विद्यार्थ्यांनी चालविलेली जगातील सर्वात मोठी कॉर्पोरेट कंपनी बनली आहे. या कंपनीत ५०० विद्यार्थी विविध स्तरांवर काम करतात. या कॉर्पोरेटचे नऊ मोठॆ उपविभाग आहेत व प्रत्येक विभागाचा प्रमुख विद्यार्थी आहे. ‘लेटस गो’ ही कंपनी जगातील पर्यटन स्थळांविषयी माहितीपूर्ण पुस्तके प्रसिद्ध करते. यासाठी विद्यार्थी जगभरातील विविध ठिकाणांना प्रत्यक्ष भॆट देऊन माहिती गॊळा करतात.
आपल्या भारतात पालक विद्यार्थ्याच्या शिक्षणाचा भार सोसतात. अमेरिकेत मात्र विद्यार्थ्यांना स्वतः त्यासाठी झटावे लागते. विद्यार्थ्यांची परिक्षार्थी वृत्ती कमी होऊन स्वावलंबन व श्रम यांचे महत्व त्यांना कळावे तसेच उद्योग विकासाला चालना मिळावी यासाठी भारतातील शिक्षणसंस्थांना हॉर्वर्ड विद्यापीठाचा आदर्श घ्यावयास हवा. मात्र केवळ फी व डोनेशन या मार्गांनी पैसे मिळविण्यापेक्षा विद्यार्थ्यांना उद्योजक बनवून व त्यांच्या उद्योगात सहभागी होण्यासाठी आवश्यक पावले त्यांना उचलावी लागतील. नवीन उद्योग सुरू होतांना येणार्या अडचणींवर सहज मात करता यावी यासाठी बॅंकेकडून अर्थ साहाय्य मिळवून देणे, आपली इमारत, ग्रंथालय, प्रयोगशाळा व वर्कशॉप वापरण्यास देणे, उत्पादित मालाला गिर्हाईक मिळवून देण्यास मदत करणे. ही कामे शिक्षणसंस्थांना करावी लागतील. तसे पाहता या संस्थांमधील बर्याच सुविधा वापराविना पडून असतात. विद्यार्थ्यांना ‘कमवा व शिका’ या धर्तीवर ग्रंथालय, ऑफिस, बागकाम, डाटा एन्ट्री अशी अनेक कामे देता येऊ शकतात.आज शाळा कॉलेजात विद्यार्थ्यांची अनेक मंडळे असतात. त्यांचा उद्देश करमणुकीचे कार्यक्रम, खेळ वा स्पर्धा घेणे वा सामाजिक कार्य करणे असा असतो. उद्योगासाठी अशी मंडळे स्थापन झाली तर विद्यार्थ्यांच्या कार्यास नवे क्षेत्र मिळेल व स्वतःच्या पायावर उभे राहण्याची त्यांच्यात क्षमता येईल.ज्ञानदीप फौण्डेशन अशा उपक्रमांसाठी शिक्षणसंस्थांना मार्गदर्शन देण्यास तयार आहे.
ज्ञानदीप डॉट नेट या फौंडेशनच्या संकेतस्थळावर विद्यार्थी, शिक्षक व शिक्षणसंस्था यांचे परस्पर सहकार्यासाठी समूह करण्याची योजना कार्यान्वित करण्यात आली आहे. इंटरनेटच्या माध्यमातून या घटकांची संलग्नता करून सार्वत्रिक विकासासाठी विचारविनिमय करणे, परिसंवाद आयोजित करणे, प्रकल्प राबवणे वा संशोधन करणे असे कार्य प्रभावीपणे करता येईल. हॉर्वर्ड विद्यापीठाने केलेला यशस्वी प्रयोग आपल्या शिक्षण संस्थात उद्योगासह विविध कार्यांसाठी करणे देशाच्या सर्वांगीण् विकासाला साहाय्यभूत ठरेल यात शंका नाही.
संदर्भ - http://www.harvardstudentagencies.com
हॉर्वर्ड विद्यापीठ १९५७ मध्ये स्थापन झाले. विद्यापीठाचे शैक्षणिक शुल्क देता यावे यासाठी त्यावेळी अनेक विद्यार्थी आपल्या राहत्या खोलीत काहीतरी व्यवसाय करीत होते. अशा विद्यार्थ्यांना मदत म्हणून विद्यार्थ्यांचीच एक कंपनी सुरू करायची कल्पना पुढे आली. विद्यापीठाने उद्योगातून विकास हे ध्येय मानून विद्यार्थ्यांना स्वतःचा उद्योग काढण्यास केवळ शिक्षण व प्रोत्साहन न देता त्यांनी सुरू केलेल्या उद्योगांच्या विकासासाठी १३ डिसेंबर १९५३ मध्ये ७००० डॉलरच्या भांडवलावर हॉर्वर्ड स्टुडंट एजन्सी नावाची कंपनी स्थापन केली. यावेळी जॉन मन्रो, डस्टीन बर्क, ग्रेग स्टोन, जॉन ग्यानेटी, थिओडोर एलिओट आणि हॅरोल्ड रोजेन्वाल्ड हे विद्यार्थीच कंपनीचे प्रवर्तक होते. हॉर्वर्ड विद्यापीठाला कापडपुरवठ्याचे काम या कंपनीने हाती घेतले. विद्यार्थ्यानी हॉर्वर्ड विद्यापीठातील इमारतीत सुरू केलेला हा उद्योग हळू हळू वाढत गेला.
या छोट्या रोपट्याचे आता एका मोठ्या उद्योग समूहात रुपांतर झाले आहे. आज त्यातील ‘लेटस गो’ ही हॉर्वर्ड विद्यापीठातील विद्यार्थ्यांनी चालविलेली जगातील सर्वात मोठी कॉर्पोरेट कंपनी बनली आहे. या कंपनीत ५०० विद्यार्थी विविध स्तरांवर काम करतात. या कॉर्पोरेटचे नऊ मोठॆ उपविभाग आहेत व प्रत्येक विभागाचा प्रमुख विद्यार्थी आहे. ‘लेटस गो’ ही कंपनी जगातील पर्यटन स्थळांविषयी माहितीपूर्ण पुस्तके प्रसिद्ध करते. यासाठी विद्यार्थी जगभरातील विविध ठिकाणांना प्रत्यक्ष भॆट देऊन माहिती गॊळा करतात.
आपल्या भारतात पालक विद्यार्थ्याच्या शिक्षणाचा भार सोसतात. अमेरिकेत मात्र विद्यार्थ्यांना स्वतः त्यासाठी झटावे लागते. विद्यार्थ्यांची परिक्षार्थी वृत्ती कमी होऊन स्वावलंबन व श्रम यांचे महत्व त्यांना कळावे तसेच उद्योग विकासाला चालना मिळावी यासाठी भारतातील शिक्षणसंस्थांना हॉर्वर्ड विद्यापीठाचा आदर्श घ्यावयास हवा. मात्र केवळ फी व डोनेशन या मार्गांनी पैसे मिळविण्यापेक्षा विद्यार्थ्यांना उद्योजक बनवून व त्यांच्या उद्योगात सहभागी होण्यासाठी आवश्यक पावले त्यांना उचलावी लागतील. नवीन उद्योग सुरू होतांना येणार्या अडचणींवर सहज मात करता यावी यासाठी बॅंकेकडून अर्थ साहाय्य मिळवून देणे, आपली इमारत, ग्रंथालय, प्रयोगशाळा व वर्कशॉप वापरण्यास देणे, उत्पादित मालाला गिर्हाईक मिळवून देण्यास मदत करणे. ही कामे शिक्षणसंस्थांना करावी लागतील. तसे पाहता या संस्थांमधील बर्याच सुविधा वापराविना पडून असतात. विद्यार्थ्यांना ‘कमवा व शिका’ या धर्तीवर ग्रंथालय, ऑफिस, बागकाम, डाटा एन्ट्री अशी अनेक कामे देता येऊ शकतात.आज शाळा कॉलेजात विद्यार्थ्यांची अनेक मंडळे असतात. त्यांचा उद्देश करमणुकीचे कार्यक्रम, खेळ वा स्पर्धा घेणे वा सामाजिक कार्य करणे असा असतो. उद्योगासाठी अशी मंडळे स्थापन झाली तर विद्यार्थ्यांच्या कार्यास नवे क्षेत्र मिळेल व स्वतःच्या पायावर उभे राहण्याची त्यांच्यात क्षमता येईल.ज्ञानदीप फौण्डेशन अशा उपक्रमांसाठी शिक्षणसंस्थांना मार्गदर्शन देण्यास तयार आहे.
ज्ञानदीप डॉट नेट या फौंडेशनच्या संकेतस्थळावर विद्यार्थी, शिक्षक व शिक्षणसंस्था यांचे परस्पर सहकार्यासाठी समूह करण्याची योजना कार्यान्वित करण्यात आली आहे. इंटरनेटच्या माध्यमातून या घटकांची संलग्नता करून सार्वत्रिक विकासासाठी विचारविनिमय करणे, परिसंवाद आयोजित करणे, प्रकल्प राबवणे वा संशोधन करणे असे कार्य प्रभावीपणे करता येईल. हॉर्वर्ड विद्यापीठाने केलेला यशस्वी प्रयोग आपल्या शिक्षण संस्थात उद्योगासह विविध कार्यांसाठी करणे देशाच्या सर्वांगीण् विकासाला साहाय्यभूत ठरेल यात शंका नाही.
संदर्भ - http://www.harvardstudentagencies.com
Friday, June 26, 2009
घरबांधणीमध्ये सौरऊर्जेचा उपयोग
सूर्यशक्ती ही विनामूल्य व कधीही न संपणारी आहे. पृथ्वीवरील सर्व सजीव सष्टीसाठी याची आवश्यकता आहे. पृथ्वीवर असणाऱ्या कोळसा तेल व नैसर्गिक वायू यांची एकूण साठविलेली ऊर्जा ही २० दिवसांच्या सूयेप्रकाशातकी आहे. पथ्वीच्या वातावरणाबाहेर दर चौरस मीटरला १३०० वॅट सौरऊर्जा असते. यातील काही ऊर्जा परत बाहेर सोडली जाते, काही वातावरणात सोडली जाते व दर चौरस मीटरला सुमारे १००० वॅट जमिनीवर पोहोचते. (आकाशात ढग नसताना दुपारच्या वेळी). याप्रकारे दररोज सुमारे ४.२ किलोवॅट तास एवढी ऊर्जा दर चौरस मीटरला मिळू शकते. मात्र हवामान, मोसम व स्थान यानुसार यात बदल होतो. तसेच ही ऊर्जा फक्त दिवसा मिळते व ऊर्जेचे प्रमाण फार कमी असते त्यामुळे ही ऊर्जा एकत्र करून साठवून ठेवण्याची सोय केल्यास त्याचा रात्री वापर करता येतो.
भारतामध्ये सौरऊर्जा अपार आहे. घरबांधणीमध्ये सौरऊर्जेचा वापर केल्यास वीजेच्या निर्मितीसाठी, पाणी तापविण्यासाठी लागणारी ऊर्जा मिळेलच याशिवाय सूर्यप्रकाशाचा वापर घरातील अंधाऱ्या जागेत उजेड आणण्यासाठी केल्यास विजेची बचत होऊ शकेल. उन्हाळयात पंख्यांना व शीतकाला लागणाऱ्या ऊर्जेसाठी सूर्यप्रकाशाचा उपयोग करता येईल.
सौर ऊर्जेचा वापर करुन घराचे संकल्पन
या प्रकारच्या घरबांधणीमध्ये सूर्यप्रकाशात असणाऱ्या घराचा पृष्ठभाग आवश्यकतेनुसार उघडता व झाकता येण्याची सोय केलेली असते. जाड भिंतीचा उपयोग उष्णता रोधक म्हणून केला जातो. यामुळे घर उन्हाळयात थंड तर हिवाळयात गरम राहते.
छतावर किंवा गच्चीत पाणी साठविण्याची सोय केलेली असते. यामुळे घर दिवसा थंड तर रात्री गरम राहते. सूर्याचा मार्ग घराची योग्य मांडणी उत्तर गोलार्धात दक्षिणेकडील खिडकी हा घरबांधणीमध्ये एक महत्वाचा घटक असतोे. खिडकीच्या काचा तिरक्या बसविलेल्या असल्यास हिवाळयात त्यामुळे उबदारपणा वाढला तरी उन्हाळयात त्यामुळे घरात गरम हवा येते. सरळ उभ्या काचा बंद करणे व पडद्याने झाकणे सोपे असते.
बाहेरच्या बाजूस सावली देणारी झाडे असणे फायदेशीर असते. पडदे, व्हरांडा, उतरते छप्पर यांचीही सूर्यप्रकाश रोखण्याचे उपाय नैसर्गिक वायुवीजनाचा दुहेरी फायदा होतो. त्यामुळे गारवा येतो व घरातील बांधकाम घटकही थंड होतात. नैसर्गिक वाऱ्याची झुळूक आल्यास अंगावरील घामाचे बाष्पीभवन होते व सुखद गारवा वाटतो. केवळ खिडक्या व दारे उघडून नैसर्गिक वायुवीजन साधता येते. विशेषत: उष्ण व दमट हवामानात याचा अधिक फायदा होतो.
प्रकाशाची दिशा बदलून नैसर्गिक सूर्यप्रकाश घरातील आतल्या भागात येईल अशी व्यवस्था केल्यास विजेच्या प्रकाशाची गरज कमी होते व वीजबिलात घट होते. यासाठी आरसे, भिंगे यासारखी विविध प्रकाश उपकरणे वापरून घरात कोठेही नैसर्गिक सूर्यप्रकाश पोहोचविणे आता शक्य झाले आहे. असा सूर्यप्रकाश कमी तपमानाचा व अधिक आल्हाददायक असतोच पण मुख्य म्हणजे यामुळे विजेच्या खर्चात खूपच बचत होते. मोठ्या व्यावसायिक ऑफिसेसमध्ये असा कमी तपमानाचा सूर्यप्रकाश विजेच्या दिव्यांऐवजी वापरल्यास शीतकरणाची गरज कमी होऊन खर्चात बचत होते. सावली असणाऱ्या खिडक्या चे सूर्याच्या उष्णतेपासून संरक्षण करणे व त्याचवेळी घरातील प्रकाशाची गरज भागविण्यासाठी सूर्यप्रकाशाचा जास्तीतजास्त उपयोग करणे हे उद्दीष्ट ठेऊन घराचे डिझाईन करावे लागते. सूर्याच्या उष्णतेने हवा गरम होऊन वर जाते या तत्वाचा वापर करून घराचे डिझाईन केले की नैसर्गिक वायूवीजन होऊन आतील तापमान थंड व सुखकर राहते. घरातल्या फरशीखाली पाणी साठविण्याची सोय केल्यास त्याचीही तापमान थंड ठेवण्यास मदत होते.
इमारतीच्या बाहेरील बाजूच्या भिंती आणि छप्पर वा स्लॅब सूर्याच्या उष्णतेने तापतात व त्याचा परिणाम इमारतीच्या आतल्या तापमानावर होतो. त्यामुळे बाहेरील बाजूस पडवी वा व्हरांडा ठेवल्यास भिंतीवर ऊन पडत नाही. पडदे, उष्णतारोधक काचा यांचा उपयोग करूनही आ येणारी उष्णता थोपविता येते. स्लॅब व बाहेरील भिंतीना प्रकाश परावर्तक पांढरा रंग दिल्यास उष्णता शोषली न जाता ६० ते ७० टक्के उष्णतेचेे परावर्तन होऊन ती परत वातावरणात सोडली जाते व त्यामुळे आतले तापमान थंड राहण्यास मदत होते. अशी उपाय योजना केल्यास घरातील तापमान २ ते ३ डिग्रींनी कमी होऊ शकते. पूर्वी घरांच्या भिंती जाड असत व त्यामुळे आपोआपच उष्णता राखण्यास मदत होत असे. बाहेरच्या खिडक्या व दारे यातून सूर्यप्रकाश सरळ आत येतो व आतील उष्णता वाढते.
खिडकी छतालगत उंचावर असल्यास असा परिणाम अधिकच जाणवतो. यासाठी खिडक्या खालच्या बाजूस ठेवून त्यावर पूर्ण सावली पडेल अशा रीतीने खिडक्या व दारांवरील कनातीची रूंदी ठरवावी लागते. तसेच घराच्या आत येणारा सूर्यप्रकाश सरळ न येता परावर्तित होऊन तो छताकडे जाईल व तेथून सर्वत्र पसरेल अशी योजना करता येते.
भारत उत्तर गोलार्धात असल्याने सूर्याचा मार्ग दक्षिणेकडे झुकलेला असतो. म्हणजेच मध्यान्ही स्थानीय अक्षांशाएवढा सूर्य दक्षिणेकडे कललेला असतो. साहजिकच सूर्यशक्तीवर पाणी गरम करणारी यंत्रणेचे तोंड दक्षिणेकडे असते. मात्र दक्षिणेकडे खिडकी असल्यास जास्त उष्णता घरात येते. यासाठी दक्षिण बाजूस खिडकी न ठेवता ती उत्तरेस ठेवणे योग्य असते.
भारतामध्ये सौरऊर्जा अपार आहे. घरबांधणीमध्ये सौरऊर्जेचा वापर केल्यास वीजेच्या निर्मितीसाठी, पाणी तापविण्यासाठी लागणारी ऊर्जा मिळेलच याशिवाय सूर्यप्रकाशाचा वापर घरातील अंधाऱ्या जागेत उजेड आणण्यासाठी केल्यास विजेची बचत होऊ शकेल. उन्हाळयात पंख्यांना व शीतकाला लागणाऱ्या ऊर्जेसाठी सूर्यप्रकाशाचा उपयोग करता येईल.
सौर ऊर्जेचा वापर करुन घराचे संकल्पन
या प्रकारच्या घरबांधणीमध्ये सूर्यप्रकाशात असणाऱ्या घराचा पृष्ठभाग आवश्यकतेनुसार उघडता व झाकता येण्याची सोय केलेली असते. जाड भिंतीचा उपयोग उष्णता रोधक म्हणून केला जातो. यामुळे घर उन्हाळयात थंड तर हिवाळयात गरम राहते.
छतावर किंवा गच्चीत पाणी साठविण्याची सोय केलेली असते. यामुळे घर दिवसा थंड तर रात्री गरम राहते. सूर्याचा मार्ग घराची योग्य मांडणी उत्तर गोलार्धात दक्षिणेकडील खिडकी हा घरबांधणीमध्ये एक महत्वाचा घटक असतोे. खिडकीच्या काचा तिरक्या बसविलेल्या असल्यास हिवाळयात त्यामुळे उबदारपणा वाढला तरी उन्हाळयात त्यामुळे घरात गरम हवा येते. सरळ उभ्या काचा बंद करणे व पडद्याने झाकणे सोपे असते.
बाहेरच्या बाजूस सावली देणारी झाडे असणे फायदेशीर असते. पडदे, व्हरांडा, उतरते छप्पर यांचीही सूर्यप्रकाश रोखण्याचे उपाय नैसर्गिक वायुवीजनाचा दुहेरी फायदा होतो. त्यामुळे गारवा येतो व घरातील बांधकाम घटकही थंड होतात. नैसर्गिक वाऱ्याची झुळूक आल्यास अंगावरील घामाचे बाष्पीभवन होते व सुखद गारवा वाटतो. केवळ खिडक्या व दारे उघडून नैसर्गिक वायुवीजन साधता येते. विशेषत: उष्ण व दमट हवामानात याचा अधिक फायदा होतो.
प्रकाशाची दिशा बदलून नैसर्गिक सूर्यप्रकाश घरातील आतल्या भागात येईल अशी व्यवस्था केल्यास विजेच्या प्रकाशाची गरज कमी होते व वीजबिलात घट होते. यासाठी आरसे, भिंगे यासारखी विविध प्रकाश उपकरणे वापरून घरात कोठेही नैसर्गिक सूर्यप्रकाश पोहोचविणे आता शक्य झाले आहे. असा सूर्यप्रकाश कमी तपमानाचा व अधिक आल्हाददायक असतोच पण मुख्य म्हणजे यामुळे विजेच्या खर्चात खूपच बचत होते. मोठ्या व्यावसायिक ऑफिसेसमध्ये असा कमी तपमानाचा सूर्यप्रकाश विजेच्या दिव्यांऐवजी वापरल्यास शीतकरणाची गरज कमी होऊन खर्चात बचत होते. सावली असणाऱ्या खिडक्या चे सूर्याच्या उष्णतेपासून संरक्षण करणे व त्याचवेळी घरातील प्रकाशाची गरज भागविण्यासाठी सूर्यप्रकाशाचा जास्तीतजास्त उपयोग करणे हे उद्दीष्ट ठेऊन घराचे डिझाईन करावे लागते. सूर्याच्या उष्णतेने हवा गरम होऊन वर जाते या तत्वाचा वापर करून घराचे डिझाईन केले की नैसर्गिक वायूवीजन होऊन आतील तापमान थंड व सुखकर राहते. घरातल्या फरशीखाली पाणी साठविण्याची सोय केल्यास त्याचीही तापमान थंड ठेवण्यास मदत होते.
इमारतीच्या बाहेरील बाजूच्या भिंती आणि छप्पर वा स्लॅब सूर्याच्या उष्णतेने तापतात व त्याचा परिणाम इमारतीच्या आतल्या तापमानावर होतो. त्यामुळे बाहेरील बाजूस पडवी वा व्हरांडा ठेवल्यास भिंतीवर ऊन पडत नाही. पडदे, उष्णतारोधक काचा यांचा उपयोग करूनही आ येणारी उष्णता थोपविता येते. स्लॅब व बाहेरील भिंतीना प्रकाश परावर्तक पांढरा रंग दिल्यास उष्णता शोषली न जाता ६० ते ७० टक्के उष्णतेचेे परावर्तन होऊन ती परत वातावरणात सोडली जाते व त्यामुळे आतले तापमान थंड राहण्यास मदत होते. अशी उपाय योजना केल्यास घरातील तापमान २ ते ३ डिग्रींनी कमी होऊ शकते. पूर्वी घरांच्या भिंती जाड असत व त्यामुळे आपोआपच उष्णता राखण्यास मदत होत असे. बाहेरच्या खिडक्या व दारे यातून सूर्यप्रकाश सरळ आत येतो व आतील उष्णता वाढते.
खिडकी छतालगत उंचावर असल्यास असा परिणाम अधिकच जाणवतो. यासाठी खिडक्या खालच्या बाजूस ठेवून त्यावर पूर्ण सावली पडेल अशा रीतीने खिडक्या व दारांवरील कनातीची रूंदी ठरवावी लागते. तसेच घराच्या आत येणारा सूर्यप्रकाश सरळ न येता परावर्तित होऊन तो छताकडे जाईल व तेथून सर्वत्र पसरेल अशी योजना करता येते.
भारत उत्तर गोलार्धात असल्याने सूर्याचा मार्ग दक्षिणेकडे झुकलेला असतो. म्हणजेच मध्यान्ही स्थानीय अक्षांशाएवढा सूर्य दक्षिणेकडे कललेला असतो. साहजिकच सूर्यशक्तीवर पाणी गरम करणारी यंत्रणेचे तोंड दक्षिणेकडे असते. मात्र दक्षिणेकडे खिडकी असल्यास जास्त उष्णता घरात येते. यासाठी दक्षिण बाजूस खिडकी न ठेवता ती उत्तरेस ठेवणे योग्य असते.
Thursday, March 13, 2008
Small affordable Green Buildings
Salient features of most of the green rated buildings are observed to be good landscape, lawn on the roof, use of solar panels for lighting, SIBF for waste recycling.
Though all these features have high potential of enhancing green rating, their use is restricted to large budget building complexes in urban area and cannot be employed in majority of middle income group buildings having low budget and land availability.
The purpose green building concept will be served only when it is widely accepted and this requires affordable green alternatives from capital cost and maintenance requirements.
The adoption and acceptability of any new system by common man is generally governed by capital cost and not pay back. This is because he has no spare capital to invest in items which would be beneficial in the long run. He has many other short term and urgent priorities for the money he has with him. Easy loan and financing options can change this trend. There is need of taking proactive role by financial institutions in providing finance for such green technologies.
Provision of lawn on roof, no doubt, is an effective method of utilizing solar energy for cooling roof through evapo-transpiration, but this requires water proofing of roof, soil cover which increases roof weight, watering system requiring water pumping, and reular maintenance of lawn. The cost of such a system is prohibitive resulting in its sporadic use.
Use of reflective paints have limited effect on preventing roof heating but is widely accepted as it is affordable. Provision of garden with earthen pots with harvesting of vegetables and flowers may be via media alternative which may be widely accepted.
Solar panels for electricity are not economically feasible if used with conventional lighting systems. Use of low wattage CFL and superbright LEDs along with solar panels can give economically viable alternative. The design of building to take full advantage of direct and indirect lighting coupled with provision of CFL / LED lamps at locations considering task lighting requirements can yield very effective and energy efficient lighting system. Intense lighting requirements on kitchen platform and reading table and ambient lighting in rooms can be met by CFL lamps of appropriate wattage, The parking, starecase, common entrance which require continuous light can be provided by solar powered LED lamp modules with light sensor auto switch off system.
Provision of constructed wetlands or SIBF requires large area and hence cannot be used in buildings with limited plot area. If the building is lifted on supports making land below builtup area available for such units is one solution. These units can also be provided on community basis in colonies, where there is some area reserved for common amenities. The construction cost of SIBF can be considerably reduced if geosynthetic membrane is use for pond lining. Local flowering plant species should be used. Mosquito breeding can be prevented by using subsurface flow system in design of these units.
Biogas plants Biogas plants for treating domestic waste and kitchen waste can yield biogas and good fertilizer, however, it is recommended for building complex or colony and not for individual houses because of maintenance requirements. Use of biogas is not yet widely accepted due to presence of H 2 S and smell nuisance it creates while using biogas for cooking. The corrosion of pipes is another problem.Removal of H 2 S and CO2 by passing biogas through alkaline water can solve this problem. The conventional building in India has linth, walls and roof as rigid components which ive strength security and durability to the structure. Critical examination o hse components in the light of present day needs of green and sustainable building indicate rethinking as regards their design principles and funtional requirements. The plinth is provided for raising the floor level above ground surface to protect it from moisture, tree roots and rodents. This is achieved by creating wall enclosure and filling the the inner space by murum or stabilized clay. However, such support dosnot guarantee rigid base for floor tiles and with time the tile surface becomes uneven due to subsidence of filled soil. Intead of filled plinth, the floor slab can be supported on short columns and the underneath ground surface can be kept unobstructed ensuring minimum disturbance to surface ecosystem, free passage to water flows and opening up large area for rain water storage, waste treatment plant, pumps and flexible openings for entry of cool air in the building.
Walls give the rigidity to orientation and shape of building. The fixed locations of door and window openings also impose severe restrictions on provision o natural ventilation and lighting. Can we not have walls with flexibility of relocating by sliding or turning mechanisms. Such a provision will dramatically make the house flexible enough to take maximum advantage of sunlight and wind in different seasons.
If walls provide support to roof and roof is heavy the walls require strength and rigidity. The framed structure relieves the walls from this requirement, but the the cost increases due to RCC structure. The question then arises about fixed heavy roof. Why we require heavy roof or for that matter, why at all the roof is required? For providing shade from sun (protecting inner environment from heat and glare of sunlight) and protection from rain. There one more vital reason for sturdy roof ie security. What are disadvantages of fixed roof? It confines the space and obstructs natural light and ventilation. Can we have light, sturdy and openable or roofs using modern materials and mechanisms. Various innovative ideas can be explored to make the walls and roof flexible and responsive to changes in requirements.
House on turntable or house on wheels are extreme solutions. Tribals have been using light weight temporary houses constructed with local materials, which can be constructed or dismantled in short time without a dent on natural surrounding.
The present building technology seems to be completely governed by building component manufacturers. They influence the fashion and choice of materials. As a result, the buildings are adorned with costly, showy and mass manufactured synthetic products. Use of natural and locally available materials or alternative low cost materials is looked upon as substandard and undesirable, though more ecofriendly and affordable. Ceramic tiles, glass shading films, modern plumbing fixtures, paints and coatings are some exaples.Unless this trend is changed, it is difficult to have desired large scale impact of green concept.
It is necessary that architects, engineers and designers should ask why? to every material they use and examine it in the green perspective. All the alternative materials need to be compared as regards functionality, cost and ecofriendly rating.
Though all these features have high potential of enhancing green rating, their use is restricted to large budget building complexes in urban area and cannot be employed in majority of middle income group buildings having low budget and land availability.
The purpose green building concept will be served only when it is widely accepted and this requires affordable green alternatives from capital cost and maintenance requirements.
The adoption and acceptability of any new system by common man is generally governed by capital cost and not pay back. This is because he has no spare capital to invest in items which would be beneficial in the long run. He has many other short term and urgent priorities for the money he has with him. Easy loan and financing options can change this trend. There is need of taking proactive role by financial institutions in providing finance for such green technologies.
Provision of lawn on roof, no doubt, is an effective method of utilizing solar energy for cooling roof through evapo-transpiration, but this requires water proofing of roof, soil cover which increases roof weight, watering system requiring water pumping, and reular maintenance of lawn. The cost of such a system is prohibitive resulting in its sporadic use.
Use of reflective paints have limited effect on preventing roof heating but is widely accepted as it is affordable. Provision of garden with earthen pots with harvesting of vegetables and flowers may be via media alternative which may be widely accepted.
Solar panels for electricity are not economically feasible if used with conventional lighting systems. Use of low wattage CFL and superbright LEDs along with solar panels can give economically viable alternative. The design of building to take full advantage of direct and indirect lighting coupled with provision of CFL / LED lamps at locations considering task lighting requirements can yield very effective and energy efficient lighting system. Intense lighting requirements on kitchen platform and reading table and ambient lighting in rooms can be met by CFL lamps of appropriate wattage, The parking, starecase, common entrance which require continuous light can be provided by solar powered LED lamp modules with light sensor auto switch off system.
Provision of constructed wetlands or SIBF requires large area and hence cannot be used in buildings with limited plot area. If the building is lifted on supports making land below builtup area available for such units is one solution. These units can also be provided on community basis in colonies, where there is some area reserved for common amenities. The construction cost of SIBF can be considerably reduced if geosynthetic membrane is use for pond lining. Local flowering plant species should be used. Mosquito breeding can be prevented by using subsurface flow system in design of these units.
Biogas plants Biogas plants for treating domestic waste and kitchen waste can yield biogas and good fertilizer, however, it is recommended for building complex or colony and not for individual houses because of maintenance requirements. Use of biogas is not yet widely accepted due to presence of H 2 S and smell nuisance it creates while using biogas for cooking. The corrosion of pipes is another problem.Removal of H 2 S and CO2 by passing biogas through alkaline water can solve this problem. The conventional building in India has linth, walls and roof as rigid components which ive strength security and durability to the structure. Critical examination o hse components in the light of present day needs of green and sustainable building indicate rethinking as regards their design principles and funtional requirements. The plinth is provided for raising the floor level above ground surface to protect it from moisture, tree roots and rodents. This is achieved by creating wall enclosure and filling the the inner space by murum or stabilized clay. However, such support dosnot guarantee rigid base for floor tiles and with time the tile surface becomes uneven due to subsidence of filled soil. Intead of filled plinth, the floor slab can be supported on short columns and the underneath ground surface can be kept unobstructed ensuring minimum disturbance to surface ecosystem, free passage to water flows and opening up large area for rain water storage, waste treatment plant, pumps and flexible openings for entry of cool air in the building.
Walls give the rigidity to orientation and shape of building. The fixed locations of door and window openings also impose severe restrictions on provision o natural ventilation and lighting. Can we not have walls with flexibility of relocating by sliding or turning mechanisms. Such a provision will dramatically make the house flexible enough to take maximum advantage of sunlight and wind in different seasons.
If walls provide support to roof and roof is heavy the walls require strength and rigidity. The framed structure relieves the walls from this requirement, but the the cost increases due to RCC structure. The question then arises about fixed heavy roof. Why we require heavy roof or for that matter, why at all the roof is required? For providing shade from sun (protecting inner environment from heat and glare of sunlight) and protection from rain. There one more vital reason for sturdy roof ie security. What are disadvantages of fixed roof? It confines the space and obstructs natural light and ventilation. Can we have light, sturdy and openable or roofs using modern materials and mechanisms. Various innovative ideas can be explored to make the walls and roof flexible and responsive to changes in requirements.
House on turntable or house on wheels are extreme solutions. Tribals have been using light weight temporary houses constructed with local materials, which can be constructed or dismantled in short time without a dent on natural surrounding.
The present building technology seems to be completely governed by building component manufacturers. They influence the fashion and choice of materials. As a result, the buildings are adorned with costly, showy and mass manufactured synthetic products. Use of natural and locally available materials or alternative low cost materials is looked upon as substandard and undesirable, though more ecofriendly and affordable. Ceramic tiles, glass shading films, modern plumbing fixtures, paints and coatings are some exaples.Unless this trend is changed, it is difficult to have desired large scale impact of green concept.
It is necessary that architects, engineers and designers should ask why? to every material they use and examine it in the green perspective. All the alternative materials need to be compared as regards functionality, cost and ecofriendly rating.
Subscribe to:
Posts (Atom)