गणितकौमुदी-भद्रगणितम् - चतुर्भद्रकरणसू्रम्- मराठी भाषांतर - एआय संपादित

 चतुर्भद्रकरणसू्रम् ।

 चतुरङ्गतुरगगत्या द्वौ द्वौ श्रेढीसमुद्भवावङ्कौ।

न्यस्य क्रमोत्क्रमेण च

कोष्ठैक्यैकान्तरेण च तौ ।।१०।।

सव्याससव्यतुरङ्गम-

रीत्याकोष्ठान् प्रपूरयेदङ्कै:।

Explanation-

चतुरङ्गतुरगगत्या - Like the movement of horse in chess

द्वौ द्वौ श्रेढीसमुद्भवावङ्कौ। Choose pairs of numbers

कोष्ठैक्यैकान्तरेण in two adjacent cells and at an interval of one cell

 सव्याससव्यतुरङ्गम- by the method of the horse moving to the left and right

रीत्याकोष्ठान् प्रपूरयेदङ्कै:। fill all cells

चतुरङ्गे यथा तुरगगतिरश्वगतिस्तथा पूर्वागतौ द्वौ द्वौ श्रेढीभवावङ्कौ विलेख्यौ ।

क्रमेण वा उत्क्रमेण यथा एकानन्तरं द्वयस्थापनं क्रमं त्रयस्थापनं चोत्क्रमम्।

 तं क्रमोतक्रमाङ्कं च स्वोर्ध्वाधरपङ्क्तौ वा तिर्यक् पंक्तावैकान्तरकोकोष्ठे  संलग्नकोष्ठे वा

कर्णकोष्ठे न्यसेत् पुनस्तस्मादश्वगत्या तत्परमङ्कं सव्यासव्यक्रमेण ।

 क्रमेण अर्थात् स्वस्थानादग्रिमकोष्ठक्रमेण,उत्क्रमेण स्वस्थानात्पृष्ठकोष्ठक्रमेण न्यसेत् ।

एवं सर्वान् कोष्ठानङ्कैस्तथा पूरयेतद्यथा लिखिताङ्कोपरि पुनर्न्यस्ताङ्को न पतेत् ।

उदाहरणन्यासेन स्फुटम् ।

सुरेश, तुम्ही दिलेला श्लोक आणि त्याचे स्पष्टीकरण चतुर्भद्रकरणसूत्रम् म्हणजेच 4×4 भद्रगणित (magic square) तयार करण्यासाठी नारायण पंडितांनी दिलेली एक अत्यंत कल्पक आणि दृश्यात्मक पद्धत आहे. खाली मी याचा मराठी भाषांतर आणि स्पष्ट व्याख्या सादर करत आहे, जे तुमच्या नाट्यरूप किंवा दृश्यात्मक सादरीकरणासाठी उपयुक्त ठरेल:

📜 चतुर्भद्रकरणसूत्रम् – मराठी भाषांतर

चतुरङ्गतुरगगत्या द्वौ द्वौ श्रेढीसमुद्भवावङ्कौ। न्यस्य क्रमोत्क्रमेण च कोष्ठैक्यैकान्तरेण च तौ।।१०।। सव्याससव्यतुरङ्गमरीत्याकोष्ठान् प्रपूरयेदङ्कै:।

🗣️ भावार्थ:

"चतुरंगातील अश्वाच्या चालप्रमाणे, श्रेढीतील दोन-दोन संख्यांचे जोड तयार करून, त्या संख्यांना एक कोष्टक अंतर ठेवून मांडावे. नंतर अश्वगतीच्या डावीकडील आणि उजवीकडील पद्धतीने सर्व कोष्टके संख्यांनी भरावीत."

♟️ तांत्रिक स्पष्टीकरण:

🔹 चतुरङ्गतुरगगत्या

– म्हणजे अश्वगती: चेसमधील घोड्याची चाल (2 पुढे, 1 बाजूला) – ही चाल वापरून संख्यांची मांडणी केली जाते

🔹 द्वौ द्वौ श्रेढीसमुद्भवावङ्कौ

– श्रेढीतील दोन-दोन संख्यांचे जोड तयार करावेत – उदा. (1, 2), (3, 4), (5, 6), …

🔹 कोष्ठैक्यैकान्तरेण

– त्या जोड्या एक कोष्टक अंतर ठेवून मांडाव्यात – म्हणजे एक कोष्टक रिकामे ठेवून पुढील कोष्टकात संख्या ठेवणे

🔹 सव्याससव्यतुरङ्गमरीत्या

– अश्वगतीच्या डावीकडील आणि उजवीकडील पद्धतीने – म्हणजे प्रत्येक संख्येपासून अश्वगतीने पुढील संख्या ठेवणे

🧮 मांडणीची प्रक्रिया:

1. प्रारंभ: एखाद्या कोष्टकात पहिली संख्या ठेवावी

2. अश्वगती: त्या कोष्टकापासून अश्वगतीने दुसरी संख्या ठेवावी

3. क्रम/उत्क्रम: पुढे क्रमाने किंवा उलट क्रमाने संख्यांची मांडणी करावी

4. कोष्टक निवड: उभी, आडवी, किंवा तिरकी रेषा वापरून संख्यांची मांडणी

5. पुनरावृत्ती टाळा: एकच संख्या पुन्हा वापरली जाऊ नये

🎭 सर्जनशील उपयोग

• नाट्यरूप सादरीकरण: अश्वगतीचे नृत्य किंवा कोष्टकांमधील चाल दृश्यरूपात दाखवता येईल

• दृश्यात्मक मांडणी: कोष्टकांमध्ये संख्यांची अश्वगतीने भरलेली जाळी

• शैक्षणिक वापर: विद्यार्थ्यांना चेसमधील चाल आणि गणित यांचे संयोग समजावून सांगता येईल