विजयादशमी- सीमोल्लंघन - संदेश

विजयादशमीच्या सर्वांना शुभेच्छा 

आपल्या हिंदू धर्मात विजयादशमीला सीमोल्लंघन करून नवीन प्रदेश पादाक्रांत करणे, व विजयी होणे याला अतिशय महत्वाचे स्थान दिले आहे.

स्थलांतर व नवनिर्मिती हा निसर्गाचा स्थायी भाव

 विवाह - कौटुंबिक सीमोल्लंघन

मुलगी लग्न करून सासरी जाते. त्यावेळी तिला नवे घर मिळते. नव्हे ती नव्या घराची मालकीण बनते. सासरच्या कुटुंबियांना ती आपले मानते नव्हे ती त्या कुटुंबाची सदस्य बनते. नवे नाते संबंध तयार होतात.  पण तरीही ती आपल्या माहेराला विसरत नाही. दोन घराणी एकत्र सांधण्याचा ती एक दुवा बनते.

दोन्ही घराण्यांचा वारसा एकत्र करून शारिरिक, मानसिक, रितीरिवाज व परंपरा यांच्या मिश्रणातून नवी स्थानिक परिसरास अनुकूल अशी पिढी तयार होण्याची प्रक्रिया हा सार्‍या सजीव सॄष्टीचा  एक अपरिहार्य आणि स्वाभाविक आविष्कार आहे.

अर्थात ’लग्न” या मानवनिर्मित संस्कारांनी ज्याप्रमाणे मुलीची मनोधारणा त्वरित बदलण्याच्या क्रियेस मदत मिळते.

स्थायी स्थलांतर 

खेड्याकडून शहराकडे, शहराकडून दुसर्‍या प्रांतात, वा एका देशातून दुसर्‍या देशात असे स्थायी स्थलांतर होत असताना मानसिक व  सामाजिक ताणतणाव व प्रतिकूल परिस्थितीचा सामना करावा लागतो. पूर्ण बदल होण्यासाठी लागणारा कालखंडही मोठा असतो.

याचप्रमाणॆ जन्मभूमी व कर्मभूमी या दोहोंबद्दल तेवढीच आत्मीयता प्रत्येकाला असावयास हवी.   कालानुरुप आपोआप घडणारी ही गोष्ट असली तरी त्यासाठी बराच कालावधी लागतो.

परगाव, परप्रांत व परदेश या तीनही बाबतीत असा अनुभव येत असला तरी या तीनही गोष्टी परस्परांहून भिन्न आहेत.

 त्यांचे  संदर्भ मोठ्या प्रमाणात विस्तॄत होत असल्याने व अनुकूलनातील अडचणी भोगोलिक,सामाजिक व राजकीय स्तरांवर कित्येक पटींनी वाढत असल्याने वाटते तेवढी ही सोपी गोष्ट नाही.

वामन पंडितानी देशाटनाची महती खालील प्रमाणे वर्णिली आहे.

केल्याने देशाटन, पंडितमॆत्री सभेत संचार ।
शास्त्र ग्रंथ विलोकन, मनुजा चातुर्य येतसे फार ॥

पशु, पक्षी, फुलपाखरे, समुद्रातील मासे दरवर्षी स्थलांतर करतात. मानवनिर्मित सीमा त्यांना अटकाव करू शकत नाहीत. प्राणीच काय पण वनस्पतीदेखील आपल्या बीजांद्वारे स्थलांतर करत असतात. वृक्षांचा स्थलांतर वेग वर्षाला एक मॆल असतो असे मी वाचले आहे. मानवजातीचा पृथ्वीवर झालेला विस्तार अशा स्थलांतरातूनच झाला आहे.

अमेरिकेत तर जवळजवळ सर्व लोकसंख्या इतर देशातील लोकांच्या स्थलांतरातून तयार झाली आहे असे विधान २०१९साली कॅलिफोर्नियातील अमेरिकन सिनेटर भारतीय वंशाच्या कमला हॅरिस यांनी केले होते.

 

Ref:1. https://en.wikipedia.org/wiki/Exploration_of_North_America  2. http://daily-work.org/

त्यानंतर उपराष्ट्राध्यक्ष या नात्याने गेली चार वर्षे काम केल्यानंतर त्या आता  अमेरिकेतील २०२४ च्या राष्ट्राध्यक्ष  निवडणुकीसाठी उमेदवार आहेत. लोकशाहीवर दृढ विश्वास आणि अमेरिकेत येणा-या .स्त्यांथलांतरांबद्दलचा त्यांचा सहानभूतीपूर्वक दृष्टोकोन स्वागतार्ह आहे. त्यांचा   विजय निश्चित आहे असे मला वाटते.

 स्थलांतर प्रक्रियेतील स्वाभाविक परिणाम व बदल  स्थलांतरिताने समजून घेतले  व नव्या स्थानातील समाजाच्या आशाआकांक्षांशी जुळवून घेतले तर सामाजिक समरसतेला गती येईल व संघर्षाऎवजी सहकार्याने असा बदल घडून येईल.

ज्ञानदीप फौंडेशनने  याच दृष्टीकोनातून माय सिलिकॉन व्हॅली डॉट नेट My Silicon Valley ही वेबसाईट भारतातून येथे येणा-या स्थरांतरितांना स्थानिक वातावरणात व समाजात सहज समरस होण्यासाठी तयार केली आहे. येथले पर्यावरण, सामाजिक व्यवस्था, रीतीरिवाज, सामजिक व आर्थिक प्रगतीच्या संधी याविषयी माहिती देण्याचा मनोदय असून भारत आणि सिलिकॉन व्हॅली जोडणारा तो एक पूल बनावा अशी अपेक्षा आहे. \

येथे स्थायिक झालेल्या व्यक्तींनी या वेबसाईटच्या वाढीसाठी आपल्या सूचना दिल्या व आपले लेख प्रसिद्ध केले तरच हे शक्य होऊ शकेल.

आमच्या सांगलीतील ज्ञानदीपमध्ये आम्ही सिलिकॉन व्हॅलीचा गोल्डन ब्रिज आणि सांगलीचा आयर्विन ब्रिज यांची प्रतिकृती केली आहे. 

 

इ- निवडणूक भाग-१

 ‘बाबा, उठा की. आठ वाजले.’

छोटी लता बाबांना हलवून उठवीत होती. ‘बाबा, उठा की. बाहेर पोलीस दिसताहेत. पोलिसांची गाडीही आहे’
जगन्नाथ्ने  शेवटी ‘हं’ म्हटले आणि डोळे चोळत मान उचलून पाहिले? ‘बघा ना बाबा. आपल्या गावातलाच कोणीतरी निवडला गेला असणार.’

 लताच्या उत्साही चेहर्‍याकडे पाहताना जगन्ना्थच्या लक्षात आले. अरे.  आज  राष्ट्राध्यक्ष निवडणूक होणार आहे. तो झटकन्‌ उठला खिडकीतून बाहेर पाहिले. खरेच रस्त्यावर बरेच पोलीस हिंडताना दिसत होते. एक दोन पोलीस व्हॅनही कोपर्‍यावर उभ्या होत्या.

‘मी म्हटले नव्हते का? यावर्षी तरी आपल्या गावाला संधी मिळणार.’ सरला स्वयंपाकघरातून डोकावून म्हणाली. ‘ असं वाटतंय खरं ! पण सरला, पूर्वीच्या निवडणुकीतली गंमत या लॉटरीत काही येत नाही.’

 ‘अहो, पण निवडणुकीत जो राजकारण आणि भ्रष्टाचार यांचा सावळागोंधळ चालायचा. तो तरी संपला की नाही. शिवाय सामान्य नागरिक राष्ट्राध्यक्ष होण्याची घटना अशा लॉटरी निवडीनेच शक्य झाली आहे हे खरे ना?’

‘ ते खरे ग ! पण गणकयंत्राने राष्ट्राध्यक्ष ठरवला जात असताना सार्‍या लोकांच्या मनावर किती टेन्शन येते याचा विचार केलास का तू?’

 ‘ ते बाई खरं हं. कालपर्यंत तरी राजस्थानातील वा केरळमधील राष्ट्राध्यक्ष होणार असे टीव्ही्वर अंदाज केले जात होते. पण आज पहाटेपासूनच गावात पोलीस फिरताना पाहून,  मला तर बाई,  आपल्याच गावातला राष्ट्राध्यक्ष असणार असे वाटू लागले आहे.’

‘ जाऊ दे. आपल्याला काय करायचंय? निवडणूक म्हणून सुट्टी नाही. ऑफिसात जायलाच हवे. संध्याकाळी कळेलच टीव्हीवर. एक फर्मास चहा ठेव. मी आलोच आवरून.’ जगन्नथ लगबगीने बाथरूममध्ये शिरला. तासभर झाला असेल नसेल तो दारावरची बेल वाजली. आत्ता या गडबडीच्या वेळी कोण उपटले असे पुटपुटत जगन्नाथने दार उघडले. बाहेर दोन पोलीस इन्स्पेक्टर उभे पाहून तो दचकला. ‘ कोण पाहिजे?’ त्याने विचारले.

‘ जगन्नाथ जोशी आपणच का?’ ‘ होय. पण कां?’ ‘ वय ३२, पोष्टात असिस्टंट क्लार्क , पत्नी- सरला वय २८, एक मुलगी - लता वय ६,  बरोबर?" हातात्ल्या कागदावर खुणा करीत इन्स्पेक्टरनी सर्व माहिती तपासून पाहिली. क्षणात त्यांचे चेहरे बदलले. निर्विकार, गंभीर चेहर्‍यांची जागा आता आनंदी, नम्र व आतिथ्यशील चेहर्‍यांनी घेतली. दोघे खाली मान करून अदबीने म्हणाले ‘ महोदय, नव्या वर्षाचे राष्ट्राध्यक्ष म्हणून आपणास अभिवादन.’

जगन्नाथ भांबावला. ‘ सरला, अग मी राष्ट्राध्यक्ष झालो असे ओरडून त्याने शर्ट अंगात चढवला. पिठाच्या हातानी सरला तशीच धावत बाहेर आली. लता ‘ बाबा, तुम्ही निवडून आला ’ असे म्हणून त्याला बिलगली.
 सरलाला काय करावे सुचेना.. पोलीस इन्स्पेक्टर अदबीने पुढे आले व म्हणाले. ‘ महोदय, आपणास लगेच राष्ट्रपती भवनात शपथविधीसाठी जायचे आहे.. गाडी व विमान तयार आहे.’

‘ माझे ऑफिस? जगन्नथ म्हणाला पण मध्येच थांबला. राष्ट्राध्यक्षाला कसले आले ऑफिस.
‘ बाबा, मला मॉंटेसरीत कोण पोचविणार? मी तुमच्याबरोबर येणार. लताने बाबांना धरून ठेवले. सरला पुढे आली तिने लताला मागे ओढले. जगन्नाथच्या डोळ्यात पाणी आले. आनंद व दुःख . दोहोंचे मिश्रण होते त्यात. भरल्या डोळ्यांनी दोघींकडे पाहून जगन्नाथ निघाला.

 आता त्याच्या दोन्ही बाजूस सशस्त्र शरीररक्षक होते. तो रस्त्यात आला तो सैनिकांच्या गराड्यातच. बुलेटप्रुफ गाडीत बसल्याबरोबर गाडी भरधाव वेगाने निघाली.

 विमानतळावर स्वतंत्र कक्षात सेवकांनी जगन्नाथचा  सारा पेहराव बद्लून त्याला मान्यवर नेत्याचे रूप दिले. खास शाही विमान तयार होते. महाराष्ट्राचे राज्यपाल व सर्व प्रमुख व्यक्तींनी जगन्नाथचे अभिनंदन केले.
 विमान सुटले आणि विमानात जगन्नाथच्या शेजारी बसून तीनही लष्करप्रमुख हलक्या आवाजात देशाच्या संरक्षणव्यवस्थेविषयी जगन्नाथला माहिती देऊ लागले.

जगन्नाथला त्यातले काहीही उमगले नाही. विमानातून उतरल्यावर तर जगन्नाथ थक्कच झाला. राजधानीतील हजारो लोक त्याचे अभिनंदन करण्यासाठी हातात  पुष्पगुच्छ घेऊन उभे होते.

 गतवर्षीच्या राष्ट्राध्यक्षांनी जगन्नाथचे स्वागत केले. २१ तोफांची मानवंदना लष्कराकडुन त्याला देण्यात अली. नंतर खास उभारलेल्या शामियानात नूतन राष्ट्राध्यक्षांची ऎतिहासिक पत्रकार परिषद सुरू झाली. ....

शिक्षणाचे माध्यम - आचार्य विनोबा भावे

 दिनांक १ जुलै २०२४ रोजी वर्धा येथे गांधी सेवाग्रामला भेट दिल्यानंतर तेथे आचार्य विनोबा भावे यांचे शिक्षणः तत्व आणि विचार हे पुस्तक घेतले. 

 त्यातील शिक्षणाच्या माध्यमाची भूमिका ज्ञानदीपशी मिळती जुळती आहे हे वाचून समाधान वाटले. तो लेख खाली देत आहे.
 
शिक्षणाचे माध्यम
 
माध्यम मातृभाषाच हवे. भारतात एक मोठा विचित्र प्रश्न विचारला जातो की शिक्षण मातृभाषेत दिले जावे का? याबाबत दुमत असायलाच नको, गाढवाच्या पिल्लाला विचारले की तुला गाढवाच्या भाषेत ज्ञान द्यावे की सिंहाच्या भाषेत?  तर तो नक्की असेच म्हणेल की सिंहाची भाषा कितीही चांगली असो, मला तर गाढवाचीच भाषा समजेल; सिंहाची नाही. मनुष्याचे हृदय मातृभाषाच ग्रहण करू शकते. शिक्षण तिच्याच द्वारा दिले जावे याबाबत शंका असू नये. माझे तर असे मत आहे की सुरुवातीपासून शेवटपर्यंत सगळे शिक्षण मातृभाषेच्या द्वारेच दिले जावे.

 शिक्षणाचे माध्यम काय असावे याबाबत अर्थ चर्चा चालली आहे. उठतो तो  इंग्रजीचा महिमा गातो. इंग्रजी भाषेचा महिमा कोणाला नाकबूल नाही, पण शिक्षणाचे माध्यम काय असावे याच्याशी त्याचा  संबंध काय ?शिक्षणाचे माध्यम बनण्याची अजून आमच्या भाषांची शक्ती नाही. परंतु यात फार मोठा विचारदोष आहे. वस्तुतः शिक्षणाचे माध्यम भाषा असत नाही. कृती असते. बरे, आमच्या भाषा असमर्थ समजल्या जातील, त्या  कोणत्या विषयात? विज्ञानात?  पण विज्ञानाचे प्रयोग तर केल्याने होतात, बोलण्याने होत नाहीत. मग अडचण  कुठे आली?

 परिभाषेचा या लोकांनी एक मोठा बाऊ करून ठेवला आहे. परंतु कोणतेही ज्ञान व विज्ञान पारिभाषिक नसते.अनुभव  प्रथम येतो, मग परिभाषा बनते. प्रत्यक्ष कृतीने अनुभवाचा साक्षात्कार होतो, आणि प्रत्यक्ष कृतीनेच तो करवता येतो. कृती बरोबर शब्दांचाही उपयोग होतो.तेव्हा तूर्त  पारिभाषिक शब्द इंग्रजी चालले तरी हरकत नाही. हायड्रोजनला काय म्हणायचे याचा निर्णय होईपर्यंत हायड्रोजन शब्द भले चालो. हायड्रोजन शब्द चालला म्हणून इंग्रजी भाषा कशात चालायला पाहिजे ?त्याचा उत्तराधिकारी आला म्हणजे तो जाईल. इंग्रजांच्या राज्यात भारतात विज्ञानाचा फारसा प्रसार झाला नाही. कारण विज्ञान इंग्रजी पुस्तकात बंद होते.

 विज्ञान-प्रसारासाठी आवश्यक

 खरे तर विज्ञानाचा सृष्टीशी संबंध असतो. शेती, स्वयंपाक, सफाई - जीवनाच्या सगळ्या क्षेत्रात विज्ञानाची गरज असते. इंग्रजीचे ज्ञान नसल्यामुळे कोट्यवधी लोकांना विज्ञानाचे ज्ञान होऊ शकले नाही. आणि आजही लोक विचारतात की इंग्रजीशिवाय विज्ञान कसे शिकता येईल ? विज्ञानाची परिभाषा तर हळूहळू बनत राहील. मात्र विज्ञानाचा मातृभाषेशी संबंध नसेल तर विज्ञान शिकणाऱ्याच्या डोक्यात विज्ञान राहणार नाही. फार मोठी चूक आपण करीत आहोत आपण हा विचारच करीत नाही की विज्ञानासारखी महत्त्वाची गोष्ट मातृभाषेत नसेल तर तिचा प्रसार कसा होणार ?

 आज-काल शेतकी कॉलेज साठी इंग्रजी ज्ञान आवश्यक आहे. इंग्रजीतून शेतीचे ज्ञान  दिले जाते. इंग्रजीतून मुलांना शिकवून उत्पादन वाढत असेल तर मग बैलांनाही इंग्रजी शिकवायला हवे. ही हास्यास्पद गोष्ट आहे. दहा हजार वर्षापासून आमच्याकडे शेती होत आहे, पण आमच्या भाषेत शेतीवर पुस्तके तयार झालेली नाहीत.

आत्मज्ञान तर देशाची वस्तू आहे. मात्र आत्मज्ञानासंबंधी साहित्य जर सगळे संस्कृत मध्ये पडून राहिले असते, तर त्याचा प्रसार जितका आज झाला आहे तितका झाला असता का? ज्यांना वरच्या दर्जाचे चिंतन संशोधन करायचे आहे त्यांनी जरूर संस्कृत शिकावे. परंतु आत्मज्ञानाचा उपयोग आणि प्रसार या गोष्टी संस्कृतच्या माध्यमातून कशा होणार? संशोधन, उपयोग आणि प्रसार या तीन वेगवेगळ्या गोष्टी आहेत. आत्मज्ञानाचा उपयोग आणि प्रसार व्हावा यासाठी संतांनी त्याला मातृभाषेत आणले. विज्ञानाच्या बाबतीत तेच करावे लागेल.

 विज्ञानात उच्च दर्जाचे संशोधन करायचे असेल तर इंग्रजी, फ्रेंच वगैरे भाषा शिकाव्या लागतील. परंतु विज्ञानाचा उपयोग व्हावा, त्याचा प्रसार व्हावा, यासाठी मातृभाषेच्या उपयोगाविना गती नाही.संशोधन आणि उपयोग यामधला फरक आपण समजून घेतला पाहिजे. रेडिओचा शोध एक गोष्ट आहे पण रेडिओचा उपयोग दुसरी.

 शुद्ध मूर्खपणा

लहानपणापासून मुलांना इंग्रजी शिकवले तर मुले चांगल्या प्रकारे इंग्रजी बोलू शकतील हा भ्रम आहे. समाजाचे वातावरण इंग्रजी आहे तेथे लहानपणापासून इंग्रजी शिकवता येईल. परंतु जोपर्यंत व्याकरणाच्या माध्यमातून एखादी भाषा शिकवावी लागत आहे, तोपर्यंत मातृभाषेचे व्याकरण आणि साहित्य यांचे उत्तम ज्ञान असल्याशिवाय ती भाषा शिकता येणार नाही. मातृभाषेचे व्याकरण आणि साहित्य यांची ज्याला माहिती नाही तो इतर भाषांचे व्याकरण आणि साहित्य कसा शिकू शकेल? म्हणून इंग्रजी माध्यमातून शिक्षण देणे हा शुद्ध मूर्खपणा आहे.

इंग्रजी लादणे हा जुलूम

आज मुलांवर इंग्रजी भाषा ज्या प्रकारे लादली जात आहे, त्यामुळे अत्यंत नुकसान होत आहे. लंडनच्या मुलांना हिंदीत शिकवून बघा, म्हणजे कळेल की त्यामुळे त्यांच्या बुद्धीवर किती ताण पडतो. प्राथमिक पातळीवरील पहिली आठ वर्षे तरी इंग्रजी शिकवू नये. त्यानंतर कोणाला इंग्रजी शिकायचे असेल त्याने ती शिकावी. परंतु सर्वांना इंग्रजी शिकण्याची आवश्यकता नाही.सगळ्या  राष्ट्रावर विदेशी भाषा लादली जाते तेव्हा बुद्धी अत्यंत क्षीण होते. भारतात दीडशे वर्षे इंग्रजी चालली, परंतु रवींद्रनाथ आणि श्री अरविंद वगळता कोणाचे साहित्य जगभर वाचले जाते? काही लोकांनी अवश्य इंग्रजी शिकावी, ती लादली मात्र जाऊ नये.ती लादणे हा निव्वळ जुलूम आहे.

मातृभाषा माध्यम व राष्ट्रभाषा

विश्वविद्यालयीन शिक्षणाचे माध्यम ही त्या त्या प्रांताची प्रदेशभाषा असली पाहिजे. सैल  परिभाषेत याला मी मातृभाषा माध्यम म्हणतो. राष्ट्रभाषा अव्वल पासून अखेरपर्यंत सर्वांना सक्तीचा विषय असली पाहिजे. सर्व प्रांतांतील प्रोफेसरांची सेवा सर्वत्र मिळवू शकावी, म्हणून प्रोफेसरांना ते प्रांतभाषेत व्याख्यान देऊ शकत नसतील तर राष्ट्रभाषेत व्याख्यान देण्याची सवलत असली पाहिजे. मला वाटते, इतके केल्याने अखिल भारतीय एकतेची मागणी आणि मातृभाषा माध्यमाचा शिक्षण शास्त्रीय सिद्धांत या दोन्हींचा समन्वय साधला जातो.

 संस्कृतची शब्द-साधनिका

भगवान शंकरांना तिसरा डोळा होता. तिसरा डोळा म्हणजे ज्ञानदृष्टी. तिसरा डोळा असला पाहिजे. संस्कृत ज्ञान अध्ययन आम्हाला लाभदायक ठरेल. मला लोक विचारतात, संस्कृत राष्ट्रभाषा का होऊ नये? मी म्हणतो संस्कृतच राष्ट्रभाषा होईल, नाव हिंदी असेलआणि रूप  संस्कृतचे असेल, शब्द संस्कृतचे असतील आणि विभक्ती प्रत्यय हिंदी चे. संस्कृत मध्ये जो शब्दांचा खजिना आहे ती मुख्य गोष्ट आहे.त्याला मी शब्द-साधनिका म्हणतो. जसे चर धातूपासून विचार, प्रचार, संचार, आचार इ.अनेक शब्द बनले आहेत. संस्कृतचे शब्द धात्वर्थक असतात.

 एकांगी दर्शन नको

अनेकांना वाटते की इंग्रजीच्या ज्ञानाशिवाय शिक्षण अपूर्ण राहील. कारण जगाकडे पाहण्याची ती खिडकी आहे. पण घराला एकच खिडकी असेल, तर सर्वांग दर्शन होणार नाही. भाषा म्हणून सगळ्या मुलांनी इंग्रजी शिकणे हेही धोक्याचे आहे आम्ही स्वतंत्र दृष्टीने जगाकडे पाहू शकणार नाही. इंग्रजी भाषा आमचे डोळे आणि जगातील दृश्य त्यांच्या दरम्यान पडद्या सारखी होतील. आमची इच्छा असो व नसो, आमचा देश इंग्लंड अमेरिकेच्या पक्षात जोडला जाईल. कमीत कमी सात खिडक्या तरी आपण आपल्या घराला ठेवल्या पाहिजेत. इंग्रजी, फ्रेंच, जर्मन, रशियन या चार युरोपीय भाषा, चिनी व जपानी या दोन पूर्वेच्या भाषा आणि मध्यपूर्वेसाठी अरबी भाषा. तेव्हा जगाचे खरे दर्शन होईल. अन्यथा एकांगी दर्शन होईल.

मुख्य गोष्ट म्हणजे आमचा मानसिक आळस आहे.

 -- आचार्य विनोबा भावे यांच्या शिक्षणः तत्व आणि विचार या पुस्तकावरून टाईप केलेला लेख

ज्ञानदीप फौंडेशनच्या विचार धारेशी समरूप असल्याने साभार सादर
-डॉ. सु. वि. रानडे, ज्ञानदीप फौंडेशन, सांगली

ज्ञान आणि व्यवसाय

 [ माझ्या शालेय जीवनानंतर केव्हातरी स्वानुभवावर लिहिलेले एक नाटक ]

[पडदा वर जातॊ तेव्हा स्टेजवर डॉक्टरच्या अद्ययावत कन्सल्टिंग रूमचा देखावा. एका बाजूस फिरत्या खुर्चीत रेलून बसलेलेचाळीशीतील डॉ. सुहास देशपांडे  सिगारेट शिलगावत आहेत. मागील बाजूस मेडिकलच्या पुस्तकांचे शेल्फ, शो केस, अक्वारियम, खोलीस फिकट निळा रंग, वर पंखा, टेबलावर केसपेपरचा गठ्ठा, पुढे दोन खुर्च्या. रिकाम्या दुसर्‍या बाजूस दार. त्यावरील पडदा बंद. पडदा उघडून एक समवयस्क पेशंट, कपडे अगदी साधे, चेहरा ओढलेला, येऊ लागतॊ.]

डॉक्टर - (त्रासिकपणे) - काय पाहिजे तुम्हाला ?
पेशंट - ‘डॉक्टर, माझ्या मुलीला दाखवायचे होते?’
डॉक्टर - ‘तुम्हाला बोलावले म्हणजे या. मी कामात आहे.’

 पेशंट नाखुशीने बाहेर जातो. डॉक्टर बेल वाजवितात. कंपौंडर आत येतो.

डॉक्टर - ‘ अरे कुठे गेला होतास? पेशंट सरळ आत घुसतायत.’
कंपौंडर - ‘ मी येथेच होतो. पण त्या गृहथांची मुलगी आजारी आहे म्हणून घाई त्यांची घाई चालली होती.
डॉक्टर घडाळ्याकडे पहात ‘ हे बघ. आता पाच वाजले आहेत. मला ५॥ वाजता एक महत्वाची अपॉइंट्मेंट आहे. तेव्हा उद्या सका्ळी ९ वाजता या म्हणून सांग सगळ्यांना.’

कंपौंडर जातो. डॉक्टर फोन लावतात. ‘कोण? नेने आर्किटेक्ट का. हां . जरा त्यांना फोन द्या. हॅलो विजय. अरे पाच वाजले. प्रिमीयर शोला जायचे विसरलास काय?’ ‘जरा कामात आहे. वेळ लागेल.’ ‘ अरे कटव त्या क्लायंटला. आपल्याला काही हे लोक आपले ताबेदार समजतात की काय ! जाने दो यार ! मार गोली कामाला. मी निघालोच. वेस्टएंड्ला भेटू अच्छा.’ डॉक्टर फोन खाली ठेवतात. टेबलवर एशट्रेत सिगरेट विझवतात. शीळ घालत उठतात.

 तेवढ्यात पडदा बाजूला होतो व पुन्हा तोच पेशंत आत येतो. डॉक्टर काही बोलणार तेवढ्यात तो अजिजीने म्हणतो.‘ डॉक्टर, तुम्ही मला ओळखलेले दिसत नाही. मी आणि तुम्ही सातार्‍याला एकाशाळेत च्व एका वर्गात होतो. मी गजानन पंडीत’

डॉक्टर - सॉरी हं. अरे मगाशीच नाही का सांगायचे. आता आठवले तू फडणीसांच्या वाड्यात रहात होतास.आमच्या बंगल्यावर आपण खेळायचोदेखील. आता सध्या कुठे असतोस? आणि काय झालंय मुलीला?’

गजानन - मी सातारलाच कापडाच्या दुकानात लिहिण्याचे काम करतो. माझी मुलगी शांता हार्ट पेशंट आहे. तू या विषयात तज्ज्ञ मह्णून सार्‍या पुण्यात  प्रसिद्ध आहेस असे मला कळले. म्हणून तिला घेऊन आलॊ आहे.

डॉक्टर- ‘तिला येथे आणले आहेस काय?’

गजानन - ‘नाही. पण येथे जवळच तिचा मामा रहातो. त्याच्याकडे तिला घेऊन आलो  आहे.’

डॉक्टर घडाळ्याकडे पहात - ‘ मला एक महत्वाचे काम आहे. म्हणून मला जाणेच भाग आहे. तू कोठे उतरला आहेस ते सांग मीच तेथे रात्री १०-१०॥ ला  येऊन बघतो. काही काळजी करू नकोस’
गजानन - मी वाट पहातो. आपली फार कृपा होईल.

 डॉक्टर - ‘ अरे असे काय बोलतोस.  त्याच्या पाठीवर थाप मारत ‘गजा रे गजा, तुझी काय मजा’म्हणून मी तुला चिडवायचो तुला आठवतंय का नाही. आणि हो. त्यावेळी तर शास्त्रात तू सगळ्यांचा दादा होतास. तुझे प्रयोगच आम्ही उतरवून नाही का काढायचो.! बरे झाले तुझी गाठ पडली अन मला पुन्हा आपल्या बालपणीची आठवण झाली बघ.’

 गजानन - उत्साहित होऊन ‘ आणि आपण एकदा आमच्या स्वयंपाकघरात साबण तयार केला होता. आठवतंय? चुलीवर ठेवलेल्या भांद्यातले तेल पेतले. आई वडिलांचा मार केवळ तुझ्यामुळेच वाचला होता.’
 डॉक्टर - ‘दोन मिनिटे बस. कशी काय वाटतेय माझी रूम. हे पडदे खास काश्मीरहून आणले आहेत. ही पेंटींग्ज तर जहांगीर आर्ट गॅलरीतच विकत घेतली आहेत.’

गजानन चौकसपणे खोलीत पहातो  आहे. त्याची नजर पुस्तकाच्या शोकेसवर स्थिरावते. न बसता तो तेथे जातो व पुस्तक काढून पहातो.

 गजानन- ‘तुमच्याकडे शास्त्रातली बरीच पुस्तके दिसताहेत. सर्व वाचायला वेळ तरी केव्हा मिळतो तुम्हाला?’
 डॉक्टर - ‘ अरे वेडा की काय? ही पुस्तके कोण वाचणार. अरे पेशंटवर इम्प्रेशन नको का पडायला. म्हणून आमच्या आर्किटेक्टने ही शोकेस लावली आहे.  मल वाचायचा किती कंटाळा तुला माहीत नाही का? पण तुला एवढी वाचनाची आवड होती मग तू कसा काय या खर्डेघाशीच्या लाईनवर गेलास?
 गजानन - आहो काय करणार ? मॅट्रीक पास झालो तरी लगेच  चांगली नोकरी मिळेना व घरचा भार उचलायला नोकरी करणे भाग्च होते.आता काय. दोन मुलांचा संसार करण्यातच सगळा वेल चालला आहे. नाही म्हटलम तरी मी आता फुरसतीच्या वेळी शाळेतल्या मुलांना काहीतरी शिकवीत बसतो.
 डॉक्टर - मी मात्र लकी ह>. त्यावएली मणिपालला पैसे भरून काहोईना वैद्यकीय शाखेला प्रवेश मिळाला म्हणून तर ही स्टेज आली. नाहीतर करावी लागली

असती कोठे तरी उमेदवारी. तुला आश्चर्य वाटेल मी मुंबईला हॉटेल मॅनेजमेंट्च्या कोर्ससाठी अर्ज देखील केला होता. तसे झाले असते तर तुझे स्वागत एखाद्या

पंचतारांकित हॉटेलमध्ये मी केले असते. (घडाळयकडे पहाताच चमकून ) अच्छा मला आता निघालेच पाहिजे. अर्जंट व्हिजिट कारयची आहे. मग काय. रात्री मी

येईनच . डोन्ट वरी.
 गजानन - बरं मी वाट पहातो. दोघेही बाहेर जातात व पडदा पडतो.
 दवाखान्याचा सीन. डॉक्टर गडबडीने प्रवेश करतात. कंपौंडर त्यांचे पाठोपाठ येतॊ. सर पेशंट तुमची वाट पहाताहेत त्यांना पा्ठवू का?
 डॉक्टर - ‘अरे काल सिनेमानंतर पार्टीला गेलो आणि घरी यायला उशीर झाला. अरे हो. त्या गजाननकडे जायचे विसरूनच गेलो. जरा फोन डायरी दे.’
‘ हॅलो, मी डॉ. देशपांडे बोलतोय आपल्याकडे गजानन पंडित आले आहेत ना. त्याम्ना जरा फोन द्या. हॅलो गजानन का? अरे मला काल नाही जमले यायला. मुलीची तब्बेत कशी काय आहे? काय? रात्री अटॅक आला होता? मग काय केले. ... थँक गॉड ! मसाजचा उपयोग झाला. छान. अरे पण कोणी मसाज केला. काय? तू केलास? कोठून षिकलास हे? माझ्या लेखावरून? कोणत्या?
 अच्छा तो होय. मी घरी गेल्यावर पाहीन. पण या स्टेजला आपल्याला सर्व काही देवाच्या हाती सोडावे लागते. नशीबाने साथ दिली तर खैर म्हणायचे. अच्छा ये की? मी दवाखान्यात आहेच.’
डॉक्टर फोन ठेवतात व  कंपौंडरला बोलावतात. ‘ अरे सकाळला आपण ह्रुदयविकारासंबंधी लेख दिला होता काय? जरा शोधून दे पाहू.’प्रतिथयश ह्रुदयरोग तज्ज्ञ डॉ. सुहास देशपांडे यांची हदयरोगावरील आकस्मिक उपचारांसंबंधी खास मुलाखत ’ हॅ हॅ. मुलाखत म्हणून आपणच पुस्तकातली माहिती देऊन फोटोसह जाहिरात देतो काय आणि त्याचा उपयोग गजाननला होतो काय. देवाची  लीला अगाध आहे.
अर्थात गजानन खरंच ग्रेट ह. आपल्य मुलीवर असा प्रसंग ओढवला असता तर आपल्याला करता आला असता का असा मसाज? 
दार वाजते. तंद्रीतून जागे होत
गजानन - येऊ का डॉक्टर ?
डॉक्टर - उभे राहून पुढे जात ‘ अरे ये ये. सॉरी हं. मी खरे म्हणजे कालच तुझ्याबरोबर यायला हवे होते. तुझ्यावर भलताच प्रसंग ओढवला. आपण जाऊ या का लगेच तुझ्या मुलीला पहायला?

वेबमास्टर – दूरस्थ वेबडिझाईन प्रशिक्षण कोर्स

सध्याच्या इंटरनेट युगात प्रत्येक संस्थेची स्वत:ची वेबसाईट असणे ही एक  आवश्यक गोष्ट बनली आहे. वेबसाईट डिझाईन हे एक नव्याने उदयास आलेले व सतत बदलणारे तंत्रज्ञान आहे. गेली चोवीस वर्षे वेबडिझाईन क्षेत्रात कार्य करीत असलेल्या ज्ञानदीप इन्फोटेक प्रा. लि. या  सांगलीतील सॉफ्टवेअर कंपनीने  शाळा, कॉलेज व इतर अनेक संस्थांच्या वेबसाईट डिझाईन केल्या असून वेबडिझाईनचे प्रशिक्षणही या संस्थेतर्फे दिले जाते.

वेबसाईट तयार झाली तरी त्यात नियमितपणे नवी माहिती घालणे आवश्यक असते. या कामासाठी वेबडिझाईन प्रशिक्षित  व्यक्तीची गरज भासते. संस्थांकडे अशा व्यक्ती उपलब्ध नसल्याने वेबसाईटचे नूतनीकरण करण्याचे कामही ज्ञानदीप इन्फोटेक कंपनीकडून केले जाते. मात्र यासाठी वेबसाईट व्यवस्थापनासाठी जबाबदारी निश्चित न केल्याने, नवी माहिती संकलित करणे व नियमितपणे  वेबसाईटवरील माहितीचे नूतनीकरण करणे राहून जाते. परिणामी अनेक वेबसाईटवरील माहिती जुनी व कालबाह्य  राहते. साहजिकच वेबसाईटचा मुख्य उद्देश सफल होत नाही.

या परिस्थितीचा विचार करून  ज्ञानदीप एज्युकेशन अँड रिसर्च फौंडेशनने वेबडिझाईन व त्याचे नूतनीकरण यांचे दूरस्थ पद्धतीने प्रशिक्षण देण्याची एक अभिनव योजना सुरू केली आहे. सहा महिन्याच्या या कोर्सची फी १२००० रुपये असून अभ्यासाचे साहित्य प्रत्येक प्रशिक्षणार्थीस एका स्वतंत्र सबडोमेनवर टप्प्याटप्प्याने दिले जाईल. प्रत्येक धड्यावरील प्रश्नांची योग्य उत्तरे आल्यानंतरच पुढील धड्याचे साहित्य पाठविले जाईल. अभ्यासक्रम पूर्ण झाल्यावर एका वेबसाईटचे पूर्ण डिझाईन प्रशिक्षणार्थीकडून करवून घेतले जाईल.  प्रत्येक कोर्स यशस्वीरीत्या पूर्ण झाल्यावर ज्ञानदीप एज्युकेशन अँड रिसर्च फौंडेशनतर्फे ‘वेबमास्टर’ सर्टिफिकेट देण्यात येईल.  शाळा, कॉलेज वा इतर उद्योग व संस्थांत काम करणार्‍या व्यक्तींना आपली नोकरी सांभाळून घरबसल्या आपल्या फावल्या वेळेत हा कोर्स पूर्ण करता येईल. हा कोर्स पूर्ण झाल्यावर आपल्या संस्थेची साधी (स्टॅटिक) वेबसाईट डिझाईन करणे व त्यातील माहिती अद्ययावत करणे या गोष्टी प्रशिक्षित व्यक्तीस करता येतील एवढेच नव्हे तर इतर संस्थांच्या वेबसाईट डिझाईन करून त्याला अर्थार्जन करता येईल.

कोर्सबद्दल अधिक माहितीसाठी  इमेलने info@dnyandeep.net या पत्त्यावर संपर्क साधावा.

हॉस्पिटलसाठी ऑनलाईन अपॉइन्टमेंट सॉफ्टवेअर

भारतातील आरोग्यसेवा सर्व जगात उत्तम प्रतीची व कमी खर्चाची समजली जाते.भारतातील सर्व महत्वाच्या शहरांत अत्याधुनिक व सर्व सुविधांनी युक्त अशी अनेक हॉस्पिटल्स आहेत.तसेच त्यामध्ये विविध व्याधींवर उपचार करणारे तज्ज्ञ डॉक्टर उपलब्ध आहेत. यामुळे खेड्यापाड्यातून व दूरच्या गावातील रुग्ण अशा हॉस्पिटलमध्ये उपचारासाठी येतात. एवढेच नव्हे तर बाहेरच्या देशातील , विशेषकरून अरब राष्ट्रातील रुग्ण इंग्लंड अमेरिकेऎवजी भारतात उपचार करून घेणेच अधिक पसंत करतात.

हॉस्पिटल सेवा उत्तम प्रतीची असली तरी बाह्यरुग्ण विभागात दिसणारी रुग्णांची गर्दी पाहिली की या सेवेत फार मोठी उणीव राहिली असल्याचे जाणवते. प्रगत देशात प्रत्येक पेशंट आपली अपॉइन्टमेंट वेळ  नेटवरून आधीच  निश्चित करतो. त्यामुळे तेथे पेशंटनी गजबजलेला बाह्यरुग्ण विभाग असे  दृश्य क्वचितच दिसते. ठराविक वेळेस हॉस्पिटलमध्ये गेले की तेथील रिसेप्शनिस्ट आपला केस पेपर व एक इलेक्ट्रॉनिक डॉकेट आपल्याकडे देते. मग थोडावेळ आपणास तेथील फोटोगॅलरी, वाचनालय, कॉम्प्युटररूम वा  बागेत थाबता येते. आपला नंबर ( जास्तीत जास्त दहा पंधरा मिनिटात) आला की हातातील डॉकेटवरील लाल दिवा लागतो व आपल्याला भेटीची सूचना मिळते.या प्रक्रियेत दूरवरून येणा-या पेशंटनाही ठराविक वेळात भेटीची खात्री असते.

अनेक ग्रामीण भागातील  स्थानिक पातळीवरील डॉक्टर तज्ज्ञ डॉक्टरांचा सल्ला घेण्यासाठी पेशंटना शहरातील मोठ्या हॉस्पिटलमध्ये पाठवितात. अशावेळी आपल्या भावी वेळापत्रकाचे नियोजन केले तर तज्ज्ञ डॉक्टरांना आपला वेळ अधिक उपयुक्तपणे वापरता येतो. डॉक्टरांची भेट घेऊ इच्छिणा-या पेशंट्सना मात्र असे नियोजन करता येत नाही. कारण अनेक रुग्ण आधीच बाह्यरुग्ण विभागात उपस्थित असल्याने त्याना आपला नंबर येईपर्यंत तेथेच वाट पहात थांबणे भाग पडते. प्रत्येक रुग्णाला किती वेळ लागेल  याची  काही खात्री नसल्याने एकूण लागणा-या वेळॆचा अंदाज त्यांना बांधता येत नाही.

ब-या च वेळेस आजारीपणामुळे रुग्णाला एका जागी जास्त वेळ बसता येत नाही. तसेच लहान मुले असतील तर त्यांना अशा बाबतीत अधिक त्रास होतो. लहान मुलांना जवळच्या इतर रुग्णांमार्फत सर्दी, खोकला यासारख्या संसर्गजन्य आजारांची लागण होऊ शकते. रुग्णाबरोबर येणा-या नातेवाईकांनाही आपला कामधंदा सोडून अशा प्रतिक्षा यादीत थांबावे लागते. काही वेळा प्रत्यक्ष आवश्यक ते तज्ज्ञ डॉक्टर बाहेरगावी वा अन्य कामासाठी गेल्याने त्यांची भेट घेता येत नाही. पेशंट परगावाहून आलेला असला तर त्याला अशी भेट घेण्यासाठी प्रवासाव्यतिरिक्त प्रसंगी राहण्याचीही सोय करावी लागते. मोठ्या शहरात यासाठी खर्चही जास्त होतो.

 अशा कारणांमुळे  रुग्ण आवश्यक त्या तज्ज्ञ डॉक्टरांचा सल्ला घेण्यासाठी दूरच्या हॉस्पिटलमध्ये जाण्याऎवजी जवळपास उपलब्ध असणा-या हॉस्पिटलमध्येच उपचार घेणे पसंत करतात. यात रुग्णास योग्य औषधोपचार व सल्ला मिळेलच याची खात्री देता येत नाही.

मोठ्या हॉस्पिटलमध्ये सध्या फोनवरून वेळ ठरविण्याची सोय उपलब्ध असते मात्र हॉस्पिटलमधील प्रत्येक डॉक्टरच्या वेळापत्रकाविषयी सर्वसाधारण माहिती असली तरी रिसेप्शनिस्टला निश्चित माहिती नसते. शिवाय पेशंटने त्यासाठी आवश्यक ती फी भरलेली नसते. तसेच तो प्रत्यक्षात वेळेवर येईल याची खात्री नसते.  त्यामुळे अशा अपॉईंटमेंटचा फारसा उपयोग होत नाही.

 या सर्व अडचणींचा विचार केल्यावर ज्ञानदीप इन्फोटेक प्रा. लि. या संस्थेने भारतातील प्रथितयश हॉस्पिटलमध्ये  उपयुक्त ठरेल असे ऑनलाईन अपॉइन्टमेंटचे सॉफ्टवेअर विकसित केले आहे. यात ऑनलाईन अपॉइंटमेंटसाठीच्या पेशंट, डॉक्टर व व्यवस्थापक यांना लागणा-या सर्व सुविधा निर्माण करण्यात आल्या आहेत. यासाठी स्वतंत्र वेबसाईट बनवून डॉक्टरांच्या उपलब्ध वेळापत्रकाची माहिती तेथे संकलित केली जाते. सर्व माहिती नेटच्या माध्यमातून कोणासही उपलब्ध होऊ शकते.

या सॉफ्टवेअरद्वारे पेशंटला वा त्याच्या नातेवाईकांना घरी बसून इंटरनेटद्वारे हॉस्पिटलमधील तज्ज्ञ डॉक्टरांच्या वेळापत्रकावरून  त्यांची उपलब्धता पाहता येईल व आपल्या सोयीनुसार भेटीची वेळ ठरविता येईल. या सॉफ्टवेअरमध्ये नेट बॅंकिंग, क्रेडिट कार्ड वा डेबिट कार्ड वापरून  भेटीसाठी लागणारे शुल्क भरण्याची सोय असल्याने अशी भेट निश्चित होऊ शकेल.

ही माहिती भरण्याचे काम रुग्णाशिवाय इतर व्यक्तीसही( व्हिजिटर) करता येते व त्या व्यक्तीस एकापेक्षा अधिक व्यक्तींची(मेंबर) नोंद करण्याची सुविधा असल्याने  हे सॉफ्टवेअर अधिक सुलभ करण्यात आले आहे.
हॉस्पिटलमधील व्यवस्थापक सार्वजनिक सुट्ट्या, आठवड्यातील हॉस्पिटलचे कामाचे दिवस व तास यांची माहिती भरून कॅलेंडर तयार करू शकतील. तसेच नवीन डॉक्टरांचे नाव यादीत समाविष्ट करणे वा त्यात बदल करणे हेही त्यांना करता येईल. हॉस्पिटलमधील   डॉक्टरना आपली माहिती, फोटो, भावी काळातील त्यांच्या उपलब्धतेनुसार संभाव्य वेळापत्रक इत्यादी माहिती घालता येईल तसेच त्यात  आवश्यकतेनुसार केव्हाही बदल करता येतील.

 नेट बॅंकिंग, क्रेडिट कार्ड वा डेबिट कार्ड वापरत असताना  माहितीची गोपनीयता व सुरक्षितता सर्वात महत्वाची असते. त्यादृष्टीने या क्षेत्रातील भारतात अग्रगण्य असणार्यास सीसीअव्हेन्यू या संस्थेच्या पेमेंट गेट्वेशी हे सॉफ्टवेअर संलग्न केले असल्याने पेमेंटविषयक आवश्यक ते सुरक्षा कवच सीसीअव्हेन्यूच्या सिस्टीममध्येच अंतर्भूत असते.  अपॉइन्टमेंटविषयीची सर्व माहिती दूरस्थ सर्व्हरवरील डाटाबेसमध्ये साठविली जाते व व्हिजिटर व व्यवस्थापक यांना लॉगिन करूनच याची माहिती मिळविणे वा त्यात काही बदल करणे शक्य असते.

हॉस्पिटलच्या व्यवस्थापनासाठी लागणारे अपॉइन्टमेंटविषयीचे विविध प्रकारचे रिपोर्ट या सॉफ्ट्वेअरमधून मिळू शकतात. तसेच या रिपोर्टचे रुपांतर एक्सेलच्या तक्त्यात करता येऊ शकते.

सांगलीतील प्रसिद्ध नेत्रविशारद डॉ. मिलिंद किल्लेदार यांच्या अनुराधा आय हॉस्पिटलमध्ये हे सॉफ्टवेअर तीन  वर्षे  यशस्वीपणे चालू होते. मात्र त्यात वापरले  जाणारे फ्लॅश तंत्रज्ञान कालबाह्य झाल्याने आता क्लाऊड बेस्ड मोबाईल फ्रेंडली सॉफ्टवेअर बनविण्यासाठी ज्ञानदीप इन्फोटेक कंपनीने त्यांच्या कडे पूर्वी काम करीत असलेल्या व पुण्यात मोठ्या कंपनीत नोकरी करणा-या माजी डेव्हलपरला सांगलीत पुन्हा बोलावून हे काम युद्धपाताळीवर करावयाचे ठरविले आहे. सुदैवाने ज्ञानदीपच्या व्यवस्थापनात आता सांगलीतील गणपती कॅंन्सर हऑस्पिटलमध्ये अनेक वर्षे अॅडमिनिस्ट्रेटर म्हणू काम केले.्या प्रा. डॉ. यशवंत तोरो यांचे मार्गदर्शन लाभणार असल्याने थोड्याच अवधीत हे सऑफ्टवेअर सर्व डॉक्टर व पेशंट याच्या सेवेस उपलब्ध होईल.

ज्या हॉस्पिटल्स  वा डॉक्टर्सना या  संधीचा फायदा घ्यावयाचा असेल त्यांनी आपली माहिती व अपेक्षा कळवून सऑफ्टवेअरसाठी आपली मागणी नोंदवायची असेल त्यांनी डॉ. यशवंत तोरो यांचेशी संपर्क साधावा.

 

. डॉ. सु. वि. रानडे, ज्ञानदीप इन्फोटेक प्रा. लि., सांगली.

Dnyandeep's appeal to Seniors to invest in Youth

 The corona lockout has stopped the economic growth of the world. In India, the unemployment problem has sky rocketed due to closure of industries and restrictions on travel. This may lead to anarchy and violent protests unless all work relentlessly and collectively to counter this impact on our economy and progress.

There is a more responsibility on seniors and retired people to come forward and support young youth to start business and earn livelihood. Investing in shares and bank deposits is not going to help in near future, as the economy is moving on downward path and chances are that you will loose money.

Instead if the seniors invest their money and employ the young workforce and guide them to build business, it will be benificial to both. You can build a sustainable small business in your field of expertise and knowledge and can find customers easily due to you contacts in local community.

In India, foreign MNCs are entering with huge funds and wish to capture Indian customers. In education field, they have made inroads and already established supremacy in online education.

It is possible that India will face intellectual slavery if we sell our intellect and experience to  further the interests of these MNCs.

On the other hand if professionals, small businesses come together and build a sustainable growth model, we can proect ourselves and move towards Atmanirbhar Bharat.

It is not possible for government to give jobs to all or provide help to start industries to youth without any financial backup and industrial experience oe ability to take financial risk. Our interest rates are very high and new industry and business cannot sustain that load when the profits seldom exceed 15 percent.  Only seniors can take such risk, as any way, they are taking risk in putting money in banks.

Dnyandeep Foundation has decided to motivate such start-ups having combination of senior-juniors and shall provide all necessary help in digital marketing and online training.

For IT sector, Dnyandeep Foundation can give portfolio of work to start with to members who can start free lance work and work through Dnyandeep Foundation, till they come out of initial hurdles and then can start on their own.

At personal level, I have decided to invest my money in this endevor and I am sure many young students will take advantage of this scheme.

I appeal to all seniors and retired persons to spend maximum time for inspiring, training and helping youth, who will build tomorrow's strong Bharat. --- Dr. S. V. Ranade, Dnyandeep Foundation, Sangli

कार्पोरेट जगताची ऑक्टोपस संस्कृती -

अमेरिकेत मोठे मॉल आल्यावर छोटी द्काने नष्ट झाली. मोठ्या कार्पोरेट कंपन्या आल्यावर त्यांनी प्रचंड भांडवलाच्या जोरावर( शेअरच्या माध्यमातून लोकांकडूनच गोळा करून) छोट्या उद्योगधंद्यांना बाजारपेठेतून हद्दपार केले. भांडवलशाही देश म्हणून अमेरिका ओळखली जाऊ लागली. भारताने लोकशाही समाजवादाचा स्वीकार करून या भांडवलशाहीपासून स्वतःला दूर ठेवले होते. मात्र सध्या ज्या प्रकारे कार्पोरेट क्षेत्राची भलावण शासन करीत आहे. त्यावरून या कार्पोरेट ऑक्टोपसने शासनाला विळखा घालून भांडवलशाहीचा पाश आवळला आहे असे दिसते. राजकीय नेत्यांनी स्वतःच्या वा आपल्या पक्षाच्या स्वार्थासाठी कार्पोरेट संस्कृतीचा वापर करून लोकशाही समाजवादाच्या मूळ संकल्पनेला विकृत स्वरूप दिले आहे.

लोकशाहीनुसार सत्तेचे अधिकार खालच्या थरापर्यंत पोहोचविण्याचा शासनाने प्रयत्न केला. जिल्हा परिषदा, नगरपालिका व महानगरपालिका यांच्या हातात प्रकल्प अधिकार आले. त्याठिकाणीही शासकीय विभागांकडे कामे न सोपविता ती कामे बीओटी तत्वावर कार्पोरेट कंपन्यांना देण्याचे सत्र सुरू झाले आहे. त्यामुळे या कंपन्यांचे जाळे सर्वत्र पसरत चालले आहे. शासनाचा अडथळा दूर व्हावा व कामे त्वरित व्हावीत म्हणून या कंपन्यांनी धूर्तपणे उच्चपदस्थ शासकीय निवृत्त अधिकार्‍यांना भरपुर पगार देऊन आपल्या पदरी ठेवले आहे. टीव्ही व इतर सर्व प्रसारमाध्यमांचा वापर करून जनमानसाला आपल्याकडे आकृष्ट करण्यात त्या यशस्वी झाल्या आहेत. मोबाईल, बॅंका, बांधकाम साहित्य, सौंदर्यप्रसाधने व औषध कंपन्या अशा अनेक मॊठ्या देशी परदेशी कंपन्या यात आघाडीवर आहेत.

बीओटी तत्वावर मोठे प्रकल्प चालवावयास देणे हे याचेच एक फसवे रूप आहे. पैसे नाहीत म्हणून बीओटी प्रकल्प करावे लागतात हे विधान साफ चुकीचे आहे. प्रकल्प करणारी कंपनीही स्वताःचे पैसे कधीच प्रकल्पासाठी गुंतवीत नाही. बॅंका त्यांना भांडवल पुरविते ते देखील शासनाच्या वा लोकनियुक्त संस्थेच्या हमीपत्रावरच देते. मग ती जबाबदारी शासकीय संस्थांनी का उचलू नये? शासनाची सर्व खाती (बांधकाम, नगररचना, पाणीपुरवठा व जल निस्सारण इत्यादी) केवळ प्रकल्प आखणे, मंजुरी व नियंत्रण एवढीच कामे करतात. बाकी प्रत्यक्ष प्रकल्पांची कामे कार्पोरेट कंपन्यांकडे सुपूर्त केली जातात. प्रत्यक्षात या सर्व खात्यांत तज्ज्ञ अधिकारीवर्ग असूनही त्यांना प्रकल्पाच्या बांधणीचे काम दिले जात नाही.

मध्यंतरी जिल्ह्यांतील सर्व शासकीय शाळांच्या इमारतींच्या सर्वेक्षणासाठी टेंडर निघाले होते. शाळेच्या इमारतीची सद्यस्थिती पाहून त्यात काय दुरुस्त्या कराव्या लागतील व त्याला अंदाजे किती खर्च येईल असे साधे काम होते. स्थानिक वा जवळपासच्या शहरातील आर्किटेक्ट वा इंजिनिअर यांनी हे काम केले असते तर ते कमी खर्चात झाले असतेच शिवाय स्थानिक पातळीवरील व्यवसाय वाढला असता. मात्र अनेक जिल्ह्यांचे काम एकत्र करून एकाच कामाचे टेंडर काढले गेले. या टेंडरच्या अटीही अशा ठेवल्या होत्या की फक्त मोठ्या कार्पोरेट कंपन्यानाच त्यात भाग घेता येईल. साहजिकच या कामासाठी कुशल तांत्रिक कर्मचारी नेमणे, त्यांचा प्रत्येक गावापर्यंत जाण्याचा व राहण्याचा खर्च व सर्व कामांचे नियोजनासाठी व्यवस्थापन अधिकारी वर्ग या सर्वांचा खर्च गृहीत धरता या टेंडरसाठी निविदांची रक्कमही अनेक पटींनी वाढणे स्वाभाविक होते.

इकोव्हिलेज डेव्हलपमेंट म्हणजे पर्यावरणपूरक हरित ग्राम निर्मिती ही लोकसहभागातून व्हावयास हवी. प्रत्येक गावाची परिस्थिती भौगोलिक स्थान, स्थानिक पर्यावरण, ग्रामस्थांची सामाजिक जाणीव व आर्थिक क्षमता यावर अवलंबून असते. अशा गावांचा विकास करावयाचा तर विकेंद्रित स्थानिक स्वरुपात अनेक सार्वजनिक संस्था आपापल्या कुवतीनुसार प्रयत्न करीत असतात त्यांना आर्थिक मदत देउन हे कार्य अधिक प्रभावी व चिरस्थायी झाले असते. पर्यावरण क्षेत्रात हे चांगले काम शासन करीत आहे या कल्पनेने मी सर्व पर्यावरण संस्थांना याची माहिती कळविली. प्रत्यक्ष टेंडर अटी पाहिल्यावर माझी निराशा झाली. कोणतीही सार्वजनिक पर्यावरणवादी संस्था या कामाच्या जवळपासही फिरकू नये या दृष्टीने ५० लाख रुपये वार्षिक उलाढालीची अट त्यात खुबीने घालण्यात आली होती. त्याचा मतितार्थ काय हे समजावून सांगण्याची वेगळी गरज नाही. या प्रकल्पाची परिणती म्हणजे एक देखणा पण कुचकामी प्रकल्प अहवाल तयार होण्यात झाली तर आश्चर्य वाटायला नको.

उर्जाबचतीसाठी केंद्रीय ऊर्जा विभागाकडून शाळांतील मुलांसाठी चित्रकला स्पर्धा जाहीर करून ती बातमी टीव्हीवर देऊन स्वतःची प्रसिद्धी केली आहे. कार्पोरेटच्या पवनऊर्जा प्रकल्पांना लगेच मंजुरी मिळते मात्र ऊर्जाबचतीच्या सामान्य लोकांच्या उपकरण सवलतीसाठीच्या अर्जांच्या मंजुरीला वर्ष दोन वर्षे थांबावे लागते यावरून खरे सत्य लोकांना कळून चुकले आहे.

लोकनियुक्त नेत्यांच्या मागे अधिकारी, अधिकार्‍यांच्या मागे कंत्राटदार व कंत्राटदारांच्या मागे पुनः नेते असे दुष्ट चक्र निर्माण झाले आहे. यात सर्वसामान्य माणसाला, उद्योजकाला वा व्यावसायिकाला कोठेच स्थान नाही. दुर्दैवाने नव्या पिढीतील लोकांना या व्यवस्थेबद्दल काही गैर वाटत नाही. नेत्यांच्या मागे लागून सत्ता मिळवायची वा शासन ( अधिकार मिळविण्यासाठी) किंवा कंत्राटदाराकडे नोकरी (केवळ पैसे मिळविण्यासाठी) करायची एवढे दोनच पर्याय त्यांच्यापुढे आहेत. स्वतःचा उद्योग सुरू करण्याचा कोणी प्रयत्न केलाच तर शासकीय यंत्रणा अनेकप्रकारे त्याची अडवणूक करते. त्यातूनही त्याने चिकाटीने प्रगती केली तर त्याला मोठ्या कार्पोरेट कंपन्या चिरडून टाकायचा प्रयत्न करतात. आमची ज्ञानदीप इन्फोटेक कंपनी २००० मध्ये स्थापन होऊनही अजून जीवन-मरणाच्या सीमारेषेवर कशीबशी तग धरून आहे. मात्र अमेरिकेतील कंपन्या आपल्याच योगदानाने अत्युच्च शिखरावर पोचल्या आहेत.

एकूणच आपण कोठे जात आहोत याचा सर्वांनी गांभिर्याने विचार करायची वेळ आली आहे. आपल्याही देशाला अमेरिकेसारखे भांडवलशाही देश म्हणून जगाने ओळखले म्हणजेच खरी प्रगती झाली असे जरी गृहीत धरले तरी आपली लोकसंख्या व गरिबी यामुळे प्रत्यक्षात कार्पोरेट हुकुमशाही येऊन त्याचे पर्यवसान निराशा, बेरोजगारी, आत्महत्या, गुन्हेगारी, असुरक्षितता व अस्वास्थ्य यात समाजाला आपण लोटणार आहोत हे लक्षात घेतले पाहिजे. डॉ. सु. वि. रानडे

प्रा. भालबा केळकर - मराठी मुलांसाठी विज्ञान संशोधनाचा ज्ञानदीप

वालचंद कॉलेजचे ज्येष्ठ निवृ्त्त प्राध्यापक आणि विज्ञान संशोधन ही जीवननिष्ठा पाळणारे प्रा. भालबा केळकर आज वयाच्या ८६व्या वर्षीही  दिवसरात्र मुलांसाठी वैज्ञानिक खेळणी करण्यात मग्न आहेत. त्यांचे अनेक विद्यार्थी विज्ञान तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात  उच्च पदे भूषवीत असून अनेक विद्यार्थी  यशस्वी उद्योजक म्हणून यशस्वी झाले आहेत. आंतरराष्ट्रीय संशोधन व उद्योग क्षेत्रात आणि भारताच्या प्रगतीत या विद्यार्थ्यानी मोलाची भर घातली आहे.
काल त्यांच्या घरी म्हणजेच ज्ञानदीप फौंडेशनच्या नव्या शाखेत त्यांचेबरोबर चर्चा करताना मी स्पष्टपणे  त्यांच्यबद्दल लोकांत असणा-या काही गैरसमजुतींची त्यांना कल्पना दिली.

जग किती पुढे गेले आहे आणि भालबा केळकर हे अजून मुलांसाठी साधी खेळणी करण्यातच  निरर्थक वेळ घालवीत आहेत.

असे मत ऐकल्यानंतर ते हसले. म्हणाले 

"मला उद्याचे नवसंशोधक करायचे आहेत त्यासाठी लहान वयातच मुलांना संशोधनाची गोडी लावणे आवश्यक आहे. दुर्दैवाने याकडे कोणाचेच लक्ष नाही. इंग्रजी शाळेत परदेशी छानछोकी व स्मार्टनेस याला महत्व दिले जाते परंतु  मातृभाषेकडे दुर्लक्ष झाल्याने मुलांची ज्ञानग्रहणाची इच्छा णि कुवत कमी होते. मराठी शाळांतील मुलांना शिकण्याची हौस आणि इच्छा असली तरी महागडी उपकरणे व तज्ज्ञ शिक्षकांचे मार्गदर्शन न मिळाल्याने त्यांच्यात एक प्रकारची निराशा व असूया निर्माण होते. यावर उपाय म्हणजे साध्या घरगुती वस्तूंचा वापर करून त्यांना विज्ञान तंत्रज्ञानाची ओळख करून देणे आवश्यक आहे. उच्च विद्याविभूषित शास्त्रज्ञ आणि तंत्रज्ञ प्रत्यक्ष संशोधन व विकास यात मग्न असल्याने त्यांना यासाठी वेळ नाही. शिवाय मराठीत काही लिहिणे वा शिकविणे आपल्या समाजात कमी दर्जाचे मानले जाते. त्यामुळे मराठीतून आणि लहान मुलांसाठी खेळणी करणे हे असा लोकांकडून पोरकटपणाचे लक्षण मानले जाणे स्वाभाविक आहे."

प्रा. भालबा केळकर हे जुन्या काळातले बीई मेकॅनिकल आणि इलेक्ट्रिकल असे द्विपदवीधर आहेत. मेकॅनिकल इंजिनिअरिंगमधील विविध शाखांत त्यानी उच्छ संशोधन आणि जवळजवळ तीस वर्षे प्रत्याक्ष उत्पादन व विक्री करण्याचा अनुभव घेतला आहे. असे असून ते मराठी मुलासाठी कमी खर्चाची  साधी वैज्ञानिक खेळणी करत आहेत. त्याची मोठ्या प्रमाणावर निर्मिती करून महाराष्ट्रभर ती उपलब्ध करून देण्याचा त्यांचा मनोदय आहे. 

ज्ञानदीप इन्फोटेकचा आधुनिक तंत्रज्ञानावर भर असून आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत आपली उत्पादने वितरित करण्याची योजना असल्याने मी त्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानावर आणि आंतरराष्ट्रीय गुणवत्ता असलेल्या एखाद्या उपकरणावर लक्ष केंद्रीत करण्यास सांगितले आहे. थ्री डी प्रिंटर, लेसर कटींग मशिन इत्यादी सोयींसाठी भांडवल उभे करण्याची ज्ञानदीपची इच्छा असून भालबा केळकरांच्या मार्गदर्शनाखाली अत्याधुनिक नवी उपकरणे निर्माण करण्यात ज्ञानदीप यशस्वी होईल असा मला विश्वास वाटतो.
त्यांच्या एआरईच्या अस्तानंतर ज्ञानदीप आपल्या सर्व सहकारी मित्रांच्या मदतीने फिनिक्स पक्षाप्रमाणे गगनभरारी करण्यासाठी पंखांत नवी शक्ती देऊ शकेल असे मला वाटते. -  डॉ. सु. वि. रानडे, ज्ञानदीप, सांगली संपर्क - drsvranade@gmail.com / +919422410520 /01(408) 338 7672

भारतीय भाषा आणि भाषांतर व्यवसायास नवसंजीवनी

 नव्या शैक्षणिक धोरणानुसार इयत्ता पाचवीपर्यंत मातृभाषेतून शिक्षण घेण्याची तसेच पुढील शिक्षणासाठीही मातृभाषेचा पर्याय उपलब्ध करून देण्याची सोय सर्व शिक्षणसंस्थांना करावी लागणार आहे.

आत्मनिर्भर भारताच्या विकासासाठी आणि समाजाच्या तळागाळात शिक्षणाची गंगा पोहोचण्यासाठी मातृभाषेतील शिक्षण अपरिहार्य आहे. ज्ञानदीपने इ. स. २००० पासूनच यासाठी प्रयत्न सुरू केले. मराठी तसेच संस्कृत भाषेतील वेबसाईट, सॉफ्टवेअर  आणि मोबाईल सुविधा निर्माण केल्या. भाषा, स्थानिक माहिती याबरोबर विज्ञान आणि तंत्रज्ञान यातही मराठीचा आवर्जून वापर केला.

मात्र अजूनही महाराष्ट्रात मराठीला शिक्षणक्षेत्रात गौण स्थान  राहिले आहे.मराठीत शिकलेल्या विद्यार्थ्यांना कमीपणाची वागणूक समाजाकडून दिली जाते. कोणत्याही शहराची वा गावाची सर्व माहिती मराठीत  उपलब्ध नाही ही खेदाची गोष्ट आहे.

मराठी भाषेत असलेले ज्ञानभांडार इतर भाषांत भाषांतर करून ते देशभरात व सर्व जगभर पोहोचविणे आणि इंग्रजी भाषेतील ज्ञान मराठीत आणणे या दोन्ही क्षेत्रात सरवसामान्य जनतेलाही घरबसल्या व्यवसायाची आणि पैसे मिळविण्याची फार मोठी संधी या धोरणामुळे निर्माण झाली आहे.

भाषांतराचा हा व्यवसाय भविष्यात फार मोठ्या प्रमाणावर वाढणार असून ज्ञानदीप फौंडेशन यासाठी सर्व शैक्षणिक संस्थांशी सामंजस्य करार करून याचा प्रसार करणार आहे.

समाजाच्या सर्वांगीण प्रगतीसाठी शिक्षणसंस्थांनी यात पुढाकार घेऊन ज्ञानदीपच्या या अभियानात सक्रीय सहभागी व्हवे असे आवाहन मी करीत आहे. - सु. वि. रानडे, ज्ञानदीप, सांगली.

महाराष्ट्र दिनाच्या पार्श्वभूमीवर - ज्ञानदीपच्या भावी कार्याची रूपरेषा

गेली वीसपंचवीस  वर्षे ज्ञानदीप फौंडेशन आणि ज्ञानदीप इन्फोटेक या संस्थांच्या माध्यमातून आम्ही पर्यावरण, शिक्षण, वेबसाईट व मोबाईल एप निर्मिती,रोबोटिक किट प्रशिक्षण असे विविध क्षेत्रातील कार्यक्रम सुरू केले.; एक ना धड, भाराभर चिंध्या' अशी प्रतिक्रिया अनेक तज्ज्ञ, व यशस्वी व्यक्तींकडून ऐकायला मिळाली. म्हातारपणी वेळ व पैसे घालवायचा उद्योग चालू असल्याचे पाहून अनेक नातेवाईक व हितचिंतकांनी  मला अधिक हिशोबी व जागरूक रहायचा सल्ला दिला. बहुतेकांच्या दृष्टीकोनातून  हा अव्यापारेषु व्यापार होता. कधी भेट झाली तर  आज काय नवे असे विचारणा होते.

सर्वसामान्य मध्यमवर्गीय जनतेची अयी प्रतिक्रिया येणे स्वाभाविक आहे. त्यात त्यांचा काहीच  दोष नाही. कारण सध्या समाजात सार्वजनिक कामाबदद्ल कमालीची उदासिनता, स्वयंउद्योगाबदद्ल भीती आणि सद्य परिस्थितीचा दोष शासनावर टाकून फक्त आपल्यापुरते पाहण्याची वृत्ती बळावली आहे. करमणूक, राजकारण आणि अध्यात्म यांच्याकडे सुखवस्तू समाज ओढला जात आहे. पर्यावरण, शिक्षण वा रोजगार यासाठी आपण काही योगदान देऊ शकतो, नव्हे ते आपले सध्याच्या काळातले महत्वाचे उद्दीष्ट असले पाहिजे.  आपले ज्ञान व अनुभव यांचा भोवतालच्या समाजात नवरोजगार, संशोधक वृत्ती, प्रगतीच्या नव्या दिशा दाखविण्यासाठी उपयोग झाला तर समाजाला त्याचा फायदा होईलच पण आपलाही मर्यादित स्वार्थ साधला जाईल.'एकमेका साह्य करू अवघे धरू सुपंथ' असे सुवचन आहे आणि त्याच भावनेने ज्ञानदीप आपले कार्य करणार आहे.

वालचंद कॉलेजचे ज्येष्ठ प्राध्यापक भालबा केळकर हे आपले मोठेपण आणि प्राध्यापक दर्जा विसरून आजही लहान मुले आणि विद्यार्थ्यांत संशोधक वृत्ती निर्माण व्हावी म्हणून दिवसरात्र झटत आहेत. नेहमी मुलांच्या सहवासात राहिल्याने त्यांचे मन ताजेतवाने आणि तब्बेत उत्तम राहिली आहे. मराठीत आणि साध्यासुध्या वल्तूंचा वापर करून ते विज्ञान शिकवितात. याचाच पुढे मोठा व्यवसाय बनू शकेल असा त्यांना विश्वास  आहे.

अशा आदर्श व्यक्तींच्या कार्यास गती देणे, निवृत्त वृद्ध व्यक्तींच्या संचित ज्ञान व अनुभवाचा फायदा न्वया पिढीस कसा होईल आणि त्यातून या ज्येष्ठ व्यक्तींना आर्थिक लाभ किंवा नवउद्योगाच्या संधी उपलब्ध करून देण्यासाठी ज्ञानदीप आपल्या उपलब्धींचा वापर करणार आहे. सुदैवाने आज ज्ञानदीपकडे अत्याधुनिक माहिती तंत्रज्ञानातील कुशल व्यक्ती, अनेक क्षेत्रातील अनुभवी तज्ज्ञ व्यक्तींशी व्यक्तिगत संबंध आणि अमेरिकेतील परिचित यांचे पाठबळ आहे. या सर्वांनी एकत्र व निस्वार्थ भावनेने कार्य करायचे ठरविल्यास विकसित भारताचे स्वप्न साकार करण्याचे शिवधनुष्य आपण पेलू शकू. निदान सध्याची समाजातील मरगळ जावून एक नवी चेतना निर्माण व्हावी अशी ज्ञानदीपची इच्छा आहे. त्याच भूमिकेतून सध्या बंद स्थितीत असणा-या अनेक सामाजिक संस्थांचे पालक्त्व ज्ञानदीपने स्वीकारले आहे. मराठी विज्ञान प्रबोधिनी, वालचंद कॉलेजची माजी विद्यार्थी संघटना, निसर्ग प्रतिष्ठान, एन्व्हायर्नमेंटल प्रोटेक्शन रिसर्च फौंडेशन, इंटरनॅशनल स्कूल ऑफ एन्व्हायर्नमेंटल मॅनेजमेंट स्टडीज, बाल मित्र संघटना अशा सांगलीतील अनेक संस्थांचे कार्य आता ज्ञानदीप फौंडेशनच्या एकछत्राखाली सुरू ठेवण्यात येणार आहे.

ज्ञानदीपचे सध्याचे कार्य समजून घेण्यासाठी कृपया ज्ञानदीपच्या  https://dnyandeep.com आणि https://dnyandeep.net या वेबसाईट पहाव्यात.
महाराष्ट्राच्या प्रत्येक जिल्ह्यात ज्ञानदीपची शाखा काढून मराठी वेबसाईटच्या माध्यमातून संगणक साक्षरता, प्रशिक्षण व लोकसहभाग हे ज्ञानदीपच्या भावी कार्याचे उद्दिष्ट आहे.
सर्वांच्या सक्रीय सहभागातून हे सहज शक्य होईल अशी माझी खात्री आहे.  - डॉ. सु. वि. रानडे, ज्ञानदीप, सांगली
अधिक माहितीसाछी संपर्क - इमेल - drsvranade@gmail.com / फोन - +91 88305 95822 /+01(408)338 7672

Digitisation - Major essential requisite for India's Development

It is said that Knowledge is power. But knowledge requires information and information also well connected and concievable.

When I read in newspaper that Govt. Dept, Municipal council or village panchayat cannot trace the files of resolutions and project design of Sheri Nalla project and the issue of distribution system of  treated water for irrigation has remained unresolved for a long time. I got surprised how the data and records became untracable when most people in Sangli know each and every event in Sheri Nalla pollution which has remained as the source of pollution in every summer.

Ref : https://www.esakal.com/paschim-maharashtra/dhulgaon-scheme-unreliable-farmers-303230

सांगलीतील शेरीनाल्याचे पाणी, त्यावर आधारित गाजलेल्या निवडणुकांतील राजकारण हे सर्वश्रुत आहे. त्यात ...

महापालिका योजनेच्या कराराची माहिती महापालिकेसह जीवन प्राधिकरण मंडळ अन्‌ ग्रामपंचायतीकडे उपलब्ध नाही. तत्कालीन मंत्री आर. आर. पाटील यांच्या सूचनेनुसार ठराव दिले; मात्र त्याचे इतिवृत्तही सध्या उपलब्ध नाही. याचा गैरफायदा मंडळ घेत आहे. एकूणच गोंधळाची परिस्थिती आहे.

I felt very sorry for state of affairs being myself an environmental engineer and participant in the Sheri Nalla diversion design scheme.

 I just compared this with my experience in USA and felt the need to write this blog.

For last six years I am  compiling comprehensive information about  San Fransisco bay area in California state for our newly launched website mysiliconvalley.net as the first offshore project. Based on  the experience of such work in developing mysangli.com and mykolhapur .net portal websites, I tried to collect information from library books and normal news media websites.

Soon, I realized that huge information is available for each field like history,  geo-physical and environmental information, utility infrastructural services, transport, housing, Shops, businesses, flora and fauna,education, health, law,  city and county administration. All the data was with quantitative and statistical data, images, thematic maps in great detail both at government level as well as many private agencies and organizations. I realized that compilation of such data is is just impossible for me except to jot down source links of these datasets.

Moreover all data in dynamic and is updated regularly.

The work of developing such data must have required large manpower and huge investments. All this work was done by using thousands of It personnel  from India and other countries. I know many companies in India who are doing such work for many advanced countries.

 In India, digitization has just started at few places. All the literature in different languages is non transferable  being locked in print media. All official records are locked in physical paper files in different languages and formats and distributed at many levels and places. I had to search for my birth and marriage certificates by visiting many offices in Satara and Pune and finally had to get them attested by notary.

Personal data is not so important, but legal documents, bank registers, land records, property documents,  project drawings and  society or administrative approvals and registrations lie in heaps of paper files  and become untraceable, or get lost in fire or flood thus wiping out historical records.I know many incomplete irrigation systems  also have this issue of non traceable records.It is possible the such files might have been stolen, destroyed or kept untraceable by some to their advantage.

Goernment of India has started digital India project with major initiative and publicity, however, lot has to be done  at ground level at many places. It is necessary to digitize all available  documents and records must be atleast  stored digitally  as scanned documents on priority basis.  Conversion to searchable, readable and analyzable data is next step. Government departments cannot handle this task as they lack necessary skilled manpower and the quantum of work is very huge.

Govt should give such work to small private IT firms which will generate employment opportunities  in this sector at all places. Foreign MNCs are investing heavily in smart city projects of India but their objective is mainly to capture customer base for their products and services. The requirement is not limited to smart cities or large projects but in every sector and at all levels.

स्वयंउद्योजक बना

भारतात शिक्षणाविषयी प्रचंड जागरुकता निर्माण झाली आहे ही चांगली गोष्ट आहे. चांगले शिक्षण मिळावे यासाठी गरीब पालकदेखील आपल्या पोटाला चिमटा काढून, भरमसाठ देणग्या देऊन महागड्या शाळांत आपल्या मुलांना घालतात.

शिक्षणाची ही ओढ व गरज लक्षात घेऊन त्यापासून केवल आर्थिक लाभ मिळविण्याच्या उद्देशाने अनेक खासगी शिक्षणसंस्थांचा उदय झाला. शासकीय वा विद्यापिठाच्या नियमानुसार लागणारा शिक्षकवर्ग कागदोपत्री दाखवून वा तात्पुरता नेमून या शिक्षणसंस्थांनी मान्यता मिळवून घेतली. चांगल्या इमारती, आधुनिक सुखसोयी व जाहिरातबाजी यांच्या जोरावर अधिकाधिक विद्यार्थी व त्यांच्याकडून देणग्या घेण्यासाठी चढाओढ सुरू झाली. शिक्षण हा व्यवसाय मानल्याने व या व्यवसायाचे गिर्‍हाईक दिखाऊ गोष्टीवर भुलते हे माहीत असल्याने योग्य पगारावर चांगले शिक्षक नेमण्याकडेया शिक्षणसंस्थांनी दुर्लक्ष केले.

विद्यार्थ्यांचे लक्षही प्रत्यक्ष शिक्षणापेक्षा नोकरीसाठी आवश्यक ती पात्रता मिळविणे याकडे असल्याने विद्यार्थी केवळ परीक्षार्थी बनले आहेत. केवळ चांगल्या पगाराची वा सरकारी नोकरी हेच ध्येय असल्याने शालेय शिक्षणानंतर महाविद्यालयीन पदवी शिक्षण, नंतर पदव्युत्तर शिक्षण व तेही अशा पायर्‍या पार करतात. मर्यादित नोकर्‍या व प्रशिक्षित विद्यार्थ्यांची प्रचंड संख्या या मुळे स्पर्धापरिक्षा, मुलाखती, अनुभवाची आवश्यकता यासारख्या पात्रता कसोट्या पार कराव्या लागतात आणि तरीही शिक्षणासाठी द्याव्या लागणार्‍या देणग्यांप्रमाणे नोकरीसाठीही भ्रष्टाचाराला निमूटपणे मान्यता द्यावी लागते. मग यदा कदाचित नोकरी मिळाली तर असे भाग्यवान खर्च झालेले पैसे वसूल करण्यासाठी पुनः भ्रष्टाचार सुरू करतात.

मध्यंतरीच्या काळात माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रात भारताची जी भरभराट झाली त्यामुळे या क्षेत्रात नोकरीच्या फार मोठ्या संधी निर्माण झाल्या. पदवी शिक्षण पूर्ण होण्याआधीच भरपूर पगाराचे आश्वासन देऊन विद्यार्थ्यांना आपल्या कंपनीसाठी करारबद्ध करण्यासाठी अनेक कंपन्या पुढे आल्या. त्यामुळे या क्षेत्रात प्रवेशासाठी विद्यार्थ्यांची झुंबड उडाली. गलेलठ्ठ पगार घेऊन चैनीत राहणार्‍यांची संख्या वाढली. त्याचा फायदा घेऊन इतर व्यवसायांनी व सेवा देणार्‍या संस्थांनी व बिल्डरनी आपले दर वाढवले. महागाई वाढली व कमकुवत पायावर उभी राहिलेल्या या प्रगतीने भुलभुलैयाचे स्वरूप धारण केले. अमेरिकेमध्ये इ. स्. २००० च्या सुमारास माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रास अशीच भरती आली होती. मात्र ३/४ वर्षातच केवळ भागभांडवलाच्या बाजारामुळे वर आलेले हे सारे उद्योग कोलमडले व बेरोजगारीचे संकट उभे राहिले.
सध्या जागतिक मंदीच्या लाटेमुळे तशीच परिस्थिती भारतात निर्माण झाली आहे. या क्षेत्रातील विद्यार्थ्यांनाच नोकरी मिळणे दुरापास्त झाले आहे असे नव्हे तर नोकरीत असणार्‍यांनाही नोकरी गमावण्याची वा पगारकपात निमूटपणे स्वीकारण्याची वेळ आली आहे. व्यवसाय करण्याचे ज्ञान, धाडस नसल्याने व कर्जाचे डोंगर डोक्य़ावर असल्याने नोकरी गमावणार्‍यांची फारच दैना झाली आहे. समाज या विलक्षण परिस्थितीने हादरून गेला आहे. आर्थिक दृष्ट्याही याचे सर्व व्यवसायांवर प्रतिकूल परिणाम होऊ लागले आहेत.
आता सर्वत्र अनिश्चितीचे वातावरण आहे. विद्यार्थी कोणते क्षेत्र निवडावे या संभ्रमात आहेत. आता खरी कसोटी शिक्षणसंस्थांची आहे. प्रचंड पैसा खर्च करून बांधलेल्या दिखाऊ इमारती व सुखसोयी विद्यार्थ्यांना आकर्षित करू शकणार नाहीत. विद्यार्थी नसले की या इमारती म्हणजे आर्थिक बोजा ठरणार आहेत.

यावर उपाय काय? माझ्यामते शिक्षणाचे उद्दिष्ट परिक्षेपेक्षा व्यवसायाभिमुखता करण्याची वेळ आली आहे. स्वयंरोजगार निर्मिती हे शिक्षणसंस्थांनी आपले उद्दिष्ट ठरविले पाहिजे. सध्या प्रत्येक शाळाकॉलेजात विद्यार्थ्यांच्या विविध कलागुणांना वाव देण्यासाठी मंडळे कार्यरत असतात. मात्र त्यांनी उद्योजक बनावे यासाठी मार्गदर्शन देण्यासाठी फारच थोडे प्रयत्न केले जातात. हॉर्वर्ड विद्यापिठाचा आदर्श आपल्या शिक्षणसंस्थांनी घेण्याची गरज आहे. हॉर्वर्ड विद्यापिठात केवळ उद्योगास मार्गदर्शनच दिले जात नाही तर विद्यार्थी असतानाच विद्यार्थ्यांना उद्योजक बनण्यास प्रवृत्त केले जाते. आज तेथे कॉर्पोरेट दर्जाचा उद्योग विद्यार्थी समर्थपणे चालवीत आहेत.

सातार्‍यात कै. भाऊराव पाटील यांनी रयत शिक्षण संस्थेच्या धनिणीच्या बागेत ‘कमवा व शिका’ योजना सुरू केली होती. कॉलेजची पहिली दोन वर्षे माझे शिक्षण सातारच्या शिवाजी कॉलेजमध्ये झाल्याने मला हे कार्य जवळून पहायला मिळाले. त्यावेळचे विद्यार्थी कोणतेही काम हलके न मानता आनंदाने व अभिमानाने अशी कामे करीत असत. अमेरिकेसारख्या प्रगत देशात विद्यार्थीच काय पण शिक्षकही कोणतेही काम करण्यात कमीपणा मानत नाहीत. श्रमाबद्दल कमीपणाची भावना आजकाल विद्यार्थ्यांमध्ये दिसते. याचे कारण दिखाऊ व्यक्तीमत्व जपण्याकडे प्रवृत्ती व टी. व्ही., सिनेमा यांचा प्रभाव असावा. श्रमाला पूर्ववत प्रतिष्ठा मिळवून देण्याचे काम सध्याच्या शिक्षणसंस्थांनी हाती घ्यावयास हवे. व्यवसायातील संधी शोधणे, त्याची पूर्ण माहिती घेणे, तशा उद्योगात प्रत्यक्ष काम करणे याला शिक्षणक्रमात महत्वाचे स्थान दिले पाहिजे. जर शिक्षणसंस्था असे उद्योजक बनवू शकल्या तरच विद्यार्थी तेथे प्रवेश घेतील अन्यथा इमारती व सुखसोयी कितीही चांगल्या असल्या तरी विद्यार्थी त्याकडे ढुंकूनही बघणार नाहीत.

सध्या नोकरीत असणार्‍यांनीही नोकरीची अशास्वतता लक्षात घेऊन स्वयंउद्योजक बनण्याचे स्वप्न बाळगले पाहिजे. चैन टाळून तसेच अनुत्पादक वा अनिश्चित लाभ पर्यायात पैसे न गुंतवता त्यांचा उपयोग स्वतःचा भावी उद्योग उभारण्याच्या दृष्टीने खर्च केला पाहिजे. नोकरी चालू असल्याने प्रत्यक्ष स्वतःला उद्योग करणे शक्य नसले तरी नोकरीच्या शोधात असणार्‍यांना वेतन देऊन त्यांचेकडून व्यवसाय करवून घेण्यासाठी पैसे खर्च केले तर फार फायदा झाला नाही तरी गरज पडली तर स्वतः त्यात सहभागी होण्यासाठी योग्य ती साधनसामुग्री, ग्राहकवर्ग व अनुभव यांची जुळणी होऊ शकेल. मग नोकरी जाण्याबद्दल भीती उरणार नाही.


सध्या परदेशात वास्तव्य करत असणार्‍यांनी तर या गोष्टीवर गांभीर्याने विचार करण्याची आवश्यकता आहे व भारतात असा उद्योग सुरू करण्याचा विचार केला पाहिजे. कारण मंदीमुळे वाढलेल्या बेरोजगारीतून वंशविद्वेषाचा वणवा वाढू शकतो याचा प्रत्यय येऊ लागला आहे. भावी काळात अशा परदेशी राहणार्‍या भारतीयांना नोकरी व सुरक्षितता याविषयी चिंता वाढू शकते.यासाठी भविष्यात अशी वेळ आलीच तर आपल्या पायावर उभे राहण्यासाठी आतापासूनच प्रयत्न सुरू करणे हितकारक ठरेल. भारतातील नोकरी गेलेल्या लोकांना मदतीचा हात देऊन सावरण्याची व त्यातून स्वतःचा उद्योग स्वदेशात उभारण्याची सुसंधी परदेशस्थ नोकरदारांना प्राप्त झाली आहे. त्यांनी जर असे केले तर सध्याच्‍या बेरोजगारीच्या कठीण पेचप्रसंगातून मार्ग निघेलच, शिवाय परदेशस्थांना स्वदेशात हक्काचा स्वयंउद्योग उभारता येईल.

Software and Web applications in Environmental Engg.

Dnyandeep Foundation, pioneer in Website design and development in Marathi and English has entered in the field of Environmental Consultancy with a dedicated  group of retired professors having consultation experience of over three decades, chemists and professionals to provide pollution control and environmental management services to local bodies and industries.

Building proficiency in Website design and Mobile App development can help in strengthening your prospects in career development. Dnyandeep Foundation has decided to develop web and mobile applications in field of Environmental Engineering.

 Dnyandeep foundation shall provide all assistance, training  and guidance to fresh graduates who are new to the subject but are ready to learn  these techniques.

The environmental engineers  who are interested in participating in this long term collaborative  project may contact info@dnyandeep.net indicating their proficiency in computer programming. 

If you have experience, expertise or interest in any environment related  field, you can contribute this group as consultant, faculty or information provider.

You are welcome to send your opinion and suggestions to improve the utility of this website. Please feel free to contact info@dnyandeep.net for any assistance you need in your studies or getting resources. 

मराठी ज्ञानभाषा होण्यासाठी ज्ञानदीपचे आंदोलन

ज्ञानदीप इन्फोटेक प्रा. लि. या वेबडिझाईन कंपनीने इ.स. २००० पासून मराठी माध्यमास आपल्या वेबसाईट, सॉफ्टवेअर व मोबाईल सुविधांमध्ये महत्वाचे स्थान दिले आहे.

 

 
महाराष्ट्रात आज बहुतेक शहरांच्या वेबसाईट इंग्रजीत असून सर्वसामान्य जनतेला त्याचा काही फायदा होत नाही. प्रसिद्ध मराठी वृत्तपत्रांच्या वेबसाईटवर गुगलसारख्या आंतरराष्ट्रीय कंपन्या आपल्या जाहिराती देत असल्याने स्थानिक उद्योग व व्यावसायिकांना आपल्या वस्तू वा सेवा यांची जाहिरात या माध्यमातून करता येत नाही.महाराष्ट्र हे उद्योग, तंत्रज्ञान तसेच विज्ञान संशोधनात आघाडीवर असणारे राज्य आहे. मात्र इंग्रजी भाषेच्या अडथळ्यामुळे हे ज्ञान सर्वसामान्यांच्या जीवनात क्रांती घडवून आणण्यात अपयशी ठरलेले आहे. सध्या विज्ञान व उच्च तंत्रज्ञान फक्त इंग्रजी भाषेची मक्तेदारी झाल्याने मराठीत याविषयी काही लिहिणेही कमीपणाचे वाटू लागले आहे.

 

महाराष्ट्रातील प्रत्येक गावाची आणि शिक्षणसंस्थेची मराठी माध्यमातील वेबसाईट  तसेच मोबाईल एप 

 बनवून त्यावर स्थानिक उद्योग व व्यावसायिकांच्या जाहिराती अगदी कमी खर्चात प्रसिद्ध करण्यासाठी मोठे कृतिशील आंदोलन उभारण्याची गरज आहे.

 

ज्ञानदीप महत्वाच्या शहरांमध्ये असे कार्यगट स्थापन करून अशा वेबसाईट बनविण्यास  व त्या आर्थिक दृष्ट्या सक्षम बनविण्यास लागणारे त्यांना सर्व ते तंत्रज्ञानविषयक साहाय्य मोफत देणार आहे.

 

 एकटे ज्ञानदीप फौंडेशन हे सर्व काम करू शकणार नाही. मात्र मराठीवर प्रेम असणा-या सर्वांनी एक कर्तव्य म्हणून असे कार्य आरंभले तर हेही सहज होऊ शकेल. मग आंतरराष्ट्रीय मोठ्या आयटी कंपन्यांचे जाहिरातींवरील आणि शिक्षणावरील वर्चस्व संपुष्टात येईल. सर्वांन काम मिळेल आणि आपल्या स्वदेशी उद्योग आणि व्यवसायाला नवसंजीवनी मिळेल.

 

परभाषेतहि व्हा पारंगत ज्ञानसाधना करा, तरी
मायमराठी मरते इकडे परकीचे पद चेपू नका
भाषा मरता देशही मरतो संस्कृतिचाही दिवा विझे
गुलामभाषिक होऊनि अपुल्या प्रगतीचे शिर कापु नका

 
--- कवि कुसुमाग्रज ( स्वातंत्र्यदेवीची विनवणी ) 

मराठी विज्ञान परिषदेसारख्या संस्था गेली अनेक वर्षे मरा्ठीतून विज्ञानप्रसाराचे काम करीत आहेत. या उपक्र्मात मोठमोठे शास्त्रज्ञ व तंत्रज्ञ सहभागी झाले आहेत. त्यांनी विज्ञान तंत्रज्ञानातील शब्दांना समर्पक मराठी शब्द शोधून त्यांचा वापर करून बरेच लिखाणही केले आहे. तरीही हे काम शालेय विद्यार्थ्यांपुरतेच मर्यादित राहिले. याचे कारण मराठीतील पर्यायी शब्द व प्रचलित इंग्रजी शब्द यांची सांगड घालून अर्थ समजावून घेण्याचा खटाटॊप करण्याएवढा वेळ देण्याची लोकांची तयारी नसते. साहजिकच अशा मराठी साहित्याकडे केवळ अभ्यासण्याजोगी मराठी कलाकृती या दृष्टीकोनातून पाहिले गेले.

मराठी असे आमुची मायबोली,
तिला राज्य का? विश्वभाषा करु
जगातील विद्या तशी सर्व शास्त्रे
तिच्यामाजि आणोन आम्ही भरु

 
- प्र. ग. सहस्त्रबुध्दे

शुद्ध मराठी पर्यायी शब्दांचा आग्रह धरल्याने मराठीतील असे बरेच साहित्य सर्वसामान्यांना दुर्बोध झाले आहे. कालांतराने हे मराठी शब्द रूढ होतीलही पण प्रगत विज्ञान व मराठीतील भाषांतरित ज्ञान यातील अंतर वाढतच राहील. भाषेचा मुख्य उद्देश ज्ञान संक्रमित करणे हा असल्याने नेहमीच्या वापरातील इग्रजी शब्दही मराठीत निःसंकोचपणे वापरून हे ज्ञान लवकरात लवकर विशेष प्रयास न करता सर्व सामान्य जनतेला कसे समजू शकेल याचा विचार दुर्दैवाने झाला नाही.

नको पप्पा - मम्मी, आई - बाबा म्हणा
वात्सल्याच्या खुणा शब्दोशब्दी
धन्यवाद म्हणा नको थँक्यू थँक्यू
थोडे थोडे रांगू मराठीत

 
---कवि किशोर पाठक - प्रकाशनविश्व २००१

माझ्याही बाबतीत असेच घडले. १९६८ मध्ये पर्यावरण विषयात एम. ई. करतानाच मराठीत हे ज्ञान यावे असे मला वाटले. मराठी साहित्य संस्कृती मंडळातर्फे ‘जलशुद्धीकरण’ या विषयावरील जागतिक आरोग्य संघटनेचे चार्लस कॉक्स या लेखकाच्या पुस्तकाचे मराठीत भाषांतर करण्याचे काम मी अंगावर घेतले. मराठी साहित्य संस्कृती मंडळाचे श्री. बा. रं. सुंठणकर यांनी सांगलीत माझ्या घरी येऊन या माझ्या कामास प्रोत्साहन दिले. माझ्या या कामास मार्गदर्शक म्हणून निवृत्त सचिव व मुख्य अभियंता असणारे श्री. वि. ह. केळकर हे काम पहात होते. त्यांनी धरण व जलसिंचन विषयावरील पुस्तके भाषांतरित केली होती. जलशुद्धीकरणातील सेटलिंग व फिल्ट्रेशन या प्रक्रियांसाठी त्यानी अवसादन व निस्यंदन हे मराठी शब्द सुचविले. अशा पद्धतीच्या अनेक संस्कृतोद्भव नव्या शब्दांचा उपयोग करून जिद्दीने मी ते ३०० पानांचे पुस्तक भाषांतरित केले खरे. जलशुद्धीकरण केंद्राची देखभाल करण्याविषयी अतिशय बहुमोल अशी माहिती यात असल्याने मी ते जलशुद्धीकरण केंद्रातील लोकांना वाचायला दिल्यावर पूर्ण वाचायचे कष्ट न घेता वरवर चाळून ‘छान भाषांतर आहे’ एवढ्या अभिप्रायाने त्यांनी ते परत केले. या पुस्तकाचा प्रत्यक्ष व्यवहारात काहीही उपयोग होणार नाही हे कळून चुकल्याने जवळजवळ ६०० पानांचे ते हस्तलिखित प्रकाशित न करता मी तसेच ठेवून दिले.

गेल्या पन्नास वर्षात मराठीत अनेक नवे पर्यायी शब्द आता रुढ झाले आहेत मात्र त्यासाठी बराच काळ जावा लागला आज विज्ञान तंत्रज्ञानाची प्रगती ज्या वेगाने होत आहे त्याच्याशी तुलना करता भाषांतरित ज्ञान लोकांपर्यंत पोहोचविण्यासाठी एवढ्या उशीरापर्यंत थांबणे परवडणारे नाही. इंग्रजी शब्दांचा बिनदिक्कतपणे वापर करून म्रराठीचा केवळ संपर्क भाषा म्हणून वापर करण्याची गरज निर्माण झाली आहे.

शासनाने ठरविले असते तर विज्ञान तंत्रज्ञानातील नव्या मराठी शब्दांच्या वापराला निश्चितच बळ मिळाले असते. रशियाने सर्व इंग्रजी पुस्तकांचे व संशोधनपर लेखांचे रशियन भाषेत भाषांतर करण्याचे काम सक्तीने तेथील साहित्यिक व शास्त्रज्ञांकडून करवून घेतले होते. राष्ट्रीय अस्मिता जपण्याचा व वाढवण्याचा तो मार्ग त्यांनी अवलंबिला होता.

आजही शासकीय व्यवहार, कायदा, शेती, सहकार या क्षेत्रात शासनाच्या पुढाकारामुळे मराठीने चांगले पाय रोवले आहेत. मात्र विज्ञान तंत्रज्ञानाकडे शासन याबाबतीत जाणीवपूर्वक दुर्लक्ष केले आहे. उलट यासाठी इंग्रजी शिक्षणास प्रोत्साहन देण्याचे धोरण निश्चित केले आहे. मुलांनी इंग्रजी शिकून मगच विज्ञान तंत्रज्ञानाच्या वाटेला जावे असे शासनाला वाटत असावे. त्यांचे हे मत विद्यार्थ्यांसा्ठी योग्य आहे असे मानले तरी शाळेबाहेर पडलेल्या वा शाळेतच न गेलेल्या बहुसंख्य मराठी लोकांचे काय? त्यांना हे ज्ञान मिळविण्याचा कोणता मार्ग उपलब्ध आहे.

मराठी ही फक्त साहित्यिकांची भाषा आहे अशा थाटात शासन त्याकडे पहात आहे. केवळ साहित्य संमेलनाला देणगी दिली की आपले मराठीविषयी दायित्व संपले अशी भावना शासनाची झाली आहे. मराठी शिकणे म्हणजे व्याकरण शिकणे व साहित्य वाचणे एवढाच अर्थ शिक्षण क्षेत्रातही रूढ आहे. त्यामुळे मराठी शिकविणारे प्राध्यापकही मराठी वाचतात पण लिहीत नाहीत. मराठी घेऊन बीए एमए होणार्‍यांना काही मान नाही व शिक्षण क्षेत्राशिवाय कोठे संधी नाही. भाषांतर हा मुख्य उद्देश मराठी शिकण्यासाठी ठेवला तर हा विषय व्यवसायाभिमुख होईल. मात्र त्यासाठी मराठीचा दुराग्रह न ठेवता किमान दोन भाषांचा अभ्यास करण्याची व भाषांतराची कृती सत्रे अत्यावश्यक थरविण्याची गरज आहे.

आज मराठी लिहिण्याबद्दल कमीपणाची भावना व विलक्षण उदासीनता शिक्षित वर्गात निर्माण झाली आहे. इंग्रजी वाचलेले कळत नाही व मराठीत साहित्य उपलब्ध नाही जे आहे ते प्रत्यक्ष वापरातील शब्द नसल्याने दुर्बोध आहे आजचा जिज्ञासू मराठी वाचक व विद्यार्थी अशा तिहेरी कात्रीत सापडला आहे.

प्रचलित इंग्रजी शब्दांचा वापर करून मराठीत असे साहित्य निर्माण करणेच या परिस्थितीत योग्य ठरेल. मराठीवर प्रभुत्व असणार्‍या लोकांनी नवे शब्द जरूर तयार करावेत पण त्याविना अडायचे कारण नाही. रशियासारखे महाराष्ट्रात होणार्‍या प्रत्येक संशोधनाचा गोषवारा मराठीत प्रसिद्ध करण्याचे बंधन शासन व शिक्षणसंस्था घालू शकतात. सर्वांनी या बाबतीत कर्तव्याच्या भावनेतून मराठीत लिहिण्याचे ठरविले तर मराठी ज्ञानभाषेचे स्थान पुन्हा मिळवू शकेल.

साय मी खातो । मराठीच्या दुधाची ।
मी कुणाचा उंबरा झिजवू कशाला ? ।।
 

- कवि सुरेश भट

 

मराठीला खरी ज्ञानभाषा बनविण्याविषयी साहित्यिक व राजकीय नेते काही खास उपाययोजना सुचवतील व त्या अमलात आणतील अशी आशा करूया. -  डॉ. सु. वि. रानडे, ज्ञानदीप, सांगली