स्क्रॅच - मुलांसाठी संगणक खेळ निर्मिती सुविधा

एम.आयटी, मिडीया लॅब या अमेरिकेतील संस्थेने स्क्रॅच (Scratch) हा ८ ते १६ व्रषांच्या मुलांसाठी संगणक खेळ प्रकल्प  तयार केला असून शिक्षक व विद्यार्थ्यांना नवे संगणक खेळ बनविण्यास अत्यंत सोपा व सर्व साधनांनी परिपूर्ण असून त्याद्वारे संगणक प्रोग्रॅम कसा करावा लागतो याचे ज्ञान होते.

याचा वापर करून नवे संगणक  खेळ करणे व ते आपल्या नावावर प्रसिद्ध करणे मोफत असून, शिक्षकांनी याचा उपयोग आपल्या विषयाचे शिक्षण देण्यासाठी करावा यासाठी एम.आयटी, मिडीया लॅबतर्फे प्रोत्साहन दिले जाते. तसेच ती संस्था अनेक प्रशिक्षण शिबिरे  आयोजित करीत असते.

टर्टल ग्रापिक्सपेक्षाही हा अधिक सोपा असून यात प्रोग्रॅम लिहावा लागत नाही. तर केवळ कृतीच्या चित्रपट्ट्या हलवून व एकाखाली एक जोडून खेळ तयार करता येतो.

इंटरनेटवर https://scratch.mit.edu वेबसाईट उघडून कोणालाही स्क्रॅचमध्ये आकर्षक संगणक खेळ (व्हिडीओ गेम) करून स्क्रॅच वेबसाईट वर प्रसिद्ध करणे अगदी सोपे झाले आहे.

Getting Started [English]

 https://download.scratch.mit.edu/ScratchGettingStartedv14.pdf

   अमेरिकेतील प्राथमिक शाळांमध्ये स्क्रॅच कसे वापरायचे ते शिकविले जाते. जगभरातील लाखो विद्यार्थी व अनेक शिक्षक याचा उपयोग करीत असून शिकण्यासाठी अनेक तयार खेळ कृतीसह उपलब्घ आहेत. जगातील अनेक भाषांत हा खेळ रुपांतरीत केला गेला आहे. मात्र या यादीमध्ये  मराठी नाही हे पाहून मला वैषम्य वाटले.

   ज्ञानदीप तर्फे नवनिर्मिती प्रकल्प म्हणून मराठीत याचे रुपांतर करावे व सर्व शाळांत ज्ञानदीप मंडळाद्वारे याचा प्रसार करण्याचा मनोदय आहे. मात्र यासाठी शिक्षकांचे सक्रीय योगदान मिळणे आवश्यक आहे.
  

Turtle Graphics Code Samples - 2

No	Name	Code	Output
1	Traingle	import turtle painter = turtle.Turtle() painter.pensize(8) painter.pencolor("blue") for i in range(3):     painter.forward(100)     painter.left(120) turtle.done()
2	Rectangle	import turtle painter = turtle.Turtle() painter.pensize(8) painter.pencolor("red") for i in range(4):     painter.forward(150)     painter.left(90) turtle.done()
3	Pentagon	import turtle painter = turtle.Turtle() painter.pensize(8) painter.pencolor("blue") for i in range(5):     painter.forward(100)     painter.left(72) turtle.done()
4	Hexagon	import turtle painter = turtle.Turtle() painter.pensize(8) painter.pencolor("blue") for i in range(6):     painter.forward(100)     painter.left(60) turtle.done()
5	Spiral Star	import turtle spiral = turtle.Turtle() turtle.ht() for i in range(20):     spiral.forward(i * 10)     spiral.right(144)   turtle.done()
6	Star1	from turtle import * color('red', 'yellow') begin_fill() while True:     forward(200)     left(170)     if abs(pos()) < 1:         break end_fill() done()
7	Circle	import turtle painter = turtle.Turtle(shape="turtle") painter.penup() painter.setposition(-120, 0) painter.pendown() painter.pensize(5) painter.circle(80) turtle.done()
8	Filled Circle	import turtle as painter painter.speed('normal') painter.up() painter.goto(0,-150) painter.down() # default pen width is 1 painter.width(2) # draw a solid blue circle painter.color('blue') painter.begin_fill() painter.circle(100) painter.end_fill() # adust center of semi circles painter.up() painter.done()

Turtle Graphics Code Samples - 1

No	Name	Code	Output
1	Right Turn	from turtle import * forward(100) right(90) forward(100)
2	Left Turn	from turtle import * forward(100) left(90) forward(100)
3	Square	from turtle import * forward(100) left(90) forward(100) left(90) forward(100) left(90) forward(100)
4	Angle Rays	#angles from turtle import * for angle in range(0, 360, 15):     setheading(angle)     forward(100)     write(str(angle) + '°')     backward(100)
5	Purple Square	import turtle turtle.fillcolor('purple') turtle.pensize(10) turtle.pencolor('black') turtle.begin_fill() turtle.forward(100) turtle.left(90) turtle.forward(100) turtle.left(90) turtle.forward(100) turtle.left(90) turtle.forward(100) turtle.left(90) turtle.end_fill() turtle.done()

टर्टल ग्राफिक्स ( कासव चित्रकला)

संगणकावर ज्याप्रमाणे माऊस हलवून चित्र काढता येते. त्याप्रमाणे टर्टल ग्राफिक्स मध्ये कासव हलवून चित्र काढता येते. मात्र कासव चित्रकलेत कासव आज्ञाधारक सेवकासारके वागते व आपण दिलेल्या सूचनेप्रमाणे डावीकडे (left) किंवा उजवीकडे (right) वळून  पुढे (forward) वा मागे (backward) जाऊन  चित्र काढते. म्हणजे आपल्याला माऊस हलवावा लागत नाही.

थोडक्यात कासव आपला संगणकावर चालणारा माऊस म्हणून काम करते. कासवाची गती (speed) बदलता येत असल्याने व रेषेची जाडी (pensize) व रंग (pencolor) चा वा आकृतीचा रंग बदलता येत असल्याने आपल्याला सहजपणे सुंदर चित्र काढता येते एवढेच नव्हे तर चित्रांच्या हालचालींची चित्रफीत (video) बनविता येते.  एखादा मनोरंजक खेळही ( video game) बनविता येतो.

कासव चित्रकलेतील आज्ञा ( program statements) आपल्या नेहमीच्या व्यवहारात वापरल्या जाणा-या शब्दांच्या बनलेल्या असतात. म्हणजे १०० पावले (पिक्सेल) सरळ पुढे जा. नंतर डावीकडे ( वा उजवीकडे) वळा. ( किती  अंश कोनातून हेही सांगता येते).

पेन्सिलची जाडी (pensize) व रंग कोणता घ्यायचा (pencolor)  व आकृतीत रंग कसा व कोणता भरायचा (fillcolor) हेही सांगता येते.

संगणक आज्ञावलीतील काही सुविधा वापरून एकसारखी कृती अनेकवेळा करण्यासाठी ( for or while loops) वा आवश्यकतेनुसार बदल ( if condition) करण्याचे कामही सहज करता येते.

शाळेत भूमिती शिकताना आपण डावीकडून उजवीकडे व खालून वर अंतर मोजतो व आकृत्या काढतो.

संगणकावर आकृती काढताना डावीकडून उजवीकडे आणि वरून खाली अंतर मोजावे लागते.

 कासव चित्रकलेत आलेखाचा मध्यबिंदू स्क्रीनच्या मध्यावर असतो. म्हणजे चित्राच्या सुरुवातीस कासव मध्यावर डावीकडे तोंड करून उभे असते. म्हणजे आपल्याला स्क्रीन मध्यापासून सुरुवात करावी लागते. या मध्यबिंदूपासून डावीकडे आणि  मध्यबिंदूपासून वर मोजावयाचे अंतर अधिक  व उलट दिशेतील अंतर वजा मानले जाते.

येथे माऊस कासवाच्या रुपात  असला तरी आपल्याला कासवाऐवजी दुसरे कोणतेही चित्र वापरता येते.

टर्टल ग्राफिक्स वापरून ठिपक्यांची रांगोळी काढणे

पायथॉन (Python) टर्टल ग्राफिक्स

टर्टल ग्राफिक्स लहान मुलांनाही सहज समजेल इतके सोपे आहे. याचा उपयोग करून चित्रे काढताना संगणक आज्ञावली कशी तयार करता येते याची माहिती होते.

खालील रांगोळी  तयार करताना प्रथम उभ्या व आडव्या रेषांचा आलेख काढला व नंतर ठिपके काढले आहेत.

 

वरील प्रोग्रॅम प्रत्यक्ष संगणकावर चालविला तर आलेख व रांगोळीतील रेषा व ठिपके कसे काढता येतात त्याचे प्रात्यक्षिक पहावयास मिळते. त्याची व्हिडिओ चित्रफीतही करता येते.

पायथॉन प्रोग्रॅमिंगचा वापर साधी चित्रे काढण्यापासून ते गुंतागुंतीचे मोठे प्रकल्प तसेच सॉफ्टवेअर बनविण्यासाठी केला जातो.

ज्ञानदीप पायथॉन व त्यावर आधारित रोबोट बनविण्याचा प्रशिक्षण कार्यक्रम सुरू करणार आहे.

अवकाशात रॉकेटने सफर करा.

पायथॉन या संगणक प्रणालीचा उपयोग करून आपल्याला हवे त्या प्रकारचे चित्र काढता येते. एवढेच नव्हे तर व्हिडीओ गेम (संगणक खेळ) तयार करता येतो.
वरील चित्रातील रॉकेट आपण पुढे मागे नेता येते. तसेच डावीकडे वा उजवीकडे वळविता येते. त्यासाठी संगणक कळफलकावरील  दिशादर्शकांचा वापर करून अवकाशात रॉकेटने सफर करा.

Dnyandeep iPhone Apps -Overview

Today, on the auspicious day of Makar Sankranti, I wish to give overview of Dnyandeep's Activities in iPhone development.

Screenshots of iPhone Apps developed  for Dnyandeep (by Mrs. Sumedha Gogate, USA)


The links to above apps and the total installations are shown below.

No.	Name with Link	Apple ID	Units till 14 Jan. 2019
1	संस्कृत-व्याकरण  ( विभक्ती व धातुरुपे ध्वनीफितींसह )	1393824124	282
2	English-Sanskrit Dictionary Alphabetical and Subjectwise	1365250936	1,800
3	Subhashitani  सुभाषिते अर्थ व ध्वनीफितींसह	1263239697	234
4	मराठी-संस्कृत शब्दकोश  (अकारानुसार व विषयवार)	1351289459	203
5	kavyadeep ( काव्यदीप - तीन कवितासंग्रह ध्वनीफितींसह )	1274655599	134
6	padhe (मराठी पाढे २ - ३० ध्वनीफितींसह )	1244236011	84

All these apps are very useful for school level education. Dnyandeep has already published many such apps on Android also. I hope that the school authorities and parents will take advantage of these resources.